Onderwijs in relatie tot P2P/Financialiseren

Financialisering is een proces waarbij de invloed van financiële markten, instellingen en elites op het economische beleid en de economische resultaten groeit. Door financialisering verandert een economisch systeem: het belang van de financiële economie (de beurs, aandelen,...) groeit ten opzichte van de reële economie (zie verder). Waarde van goederen worden daarbij steeds meer uitgedrukt in financiële producten en de derivaten daarvan. Derivaten zijn beleggingsinstrumenten die hun waarde ontlenen aan de waarde van een ander goed, zoals aandelen en olie (Wikimedia Foundation, Inc, 2013).

Kort samengevat verwijst financialisering naar een proces waarbij financiële instrumenten en derivaten de echte economie helemaal gaan domineren.

"Reële economie betreft dat deel van de economie dat gericht is op de productie en verlening van goederen en diensten" (Wikimedia Foundation, Inc, 2013).

Financialisering en P2P

Om financialisering te vergelijken met een economie die berust op het peer-to-peerprincipe, dient er eerst te worden gekeken naar de manier waarop geld wordt gecreëerd.

Geld is een schaars goed. Geld wordt gecreëerd door banken, volgens een schaarstemodel (je krijgt het niet zomaar, het is moeilijk om eraan te geraken) en door de creatie van schuld. Dit is niet in alle samenlevingen zo. Geldcreatie gebeurt bijvoorbeeld in de traditionele samenleving van Bali in Indonesië door het uitvoeren van een activiteit bv. door iets doen voor de gemeenschap, de tempel. "Geld is er niet gebaseerd op schaarste maar op toereikendheid" (Bauwens, 2014, p. 71). Geld is er altijd in voldoende mate, en nooit zit iemand zonder. Deze fundamenteel verschillende manieren van geldschepping kunnen gekoppeld worden aan (vergeleken worden met) de begrippen "financialiseren" en "peer-to-peer".

Bij financialiseren legt men waarde in geld op zichzelf. Steeds meer elementen uit de reële economie worden omgezet in afgeleide financiële producten, en uiteindelijk wordt het zelfs makkelijker om met zulke financiële producten geld te verdienen dat in de reële (industriële) economie. Bij peer-to-peer daarentegen gaan mensen op basis van onderlinge gelijkheid samen waarde scheppen door middel van activiteiten waarin de gemeenschap centraal staat. Bauwens (2014) zegt dat geld op die manier als "common" beschouwd wordt. "Common" is een algemene term voor gedeelde bronnen waarin elke belanghebbende een gelijk aandeel heeft (P2P foundation, 2014).

Nog steeds volgens Michel Bauwens (2014) lijkt de huidige manier van omgaan met geld niet langer houdbaar. "De ECB leent goedkoop geld uit aan private banken, die het op hun beurt tegen hogere intresten uitlenen op de markt (schuldcreatie, zie hoger). Om die schulden en de torenhoge intrestlast terug te betalen gaan hele landen kapot. Vandaag is het schuldenprobleem uitgegroeid tot het economisch probleem bij uitstek. Een arbeider wordt vandaag meer uitgebuit door financialisering dan door zijn werk. We moeten vandaag onze aandacht daarom vooral richten op financiële uitbuiting in plaats van op uitbuiting op de werkplaats" (Bauwens, 2014, p.73).

In een peer-to-peersamenleving zou er geen sprake meer zijn van financialisering. Geld zou immers geen schaarste meer zijn maar wel een toereikendheid. Een mogelijke peer-to-peereconomie zou er als volgt uitzien: "Men zou een gewaarborgd basisinkomen krijgen, waarbij loon en werk tot op zekere hoogte worden ontkoppeld. Iedereen heeft dan voldoende geld om van te leven en kan naar eigen wens bijdragen tot de maatschappij. Je kan extra geld verdienen door te werken in de marktsfeer. Je krijgt een basisinkomen omdat je erkend wordt in je hoedanigheid van burger. De hoeveelheid waarde die je wil bijdragen voor de samenleving, is een persoonlijke keuze" (Bauwens, 2014, p77).

Kort samengevat: Bij financialisering is geld een schaars goed, en legt men waarde in geld op zich. Bij peer-to-peer is geld een toereikendheid en legt men waarde in zaken buiten geld bv. in het uitvoeren van een (maatschappelijke) activiteit.

Voorbeeld

Voorbeeld 1: Volgend voorbeeld illustreert dat alles omgezet kan worden in een financieel product dat verhandelbaar is. ‘De popster David Bowie heeft in 1997 de rechten op een deel van zijn albums overgedragen aan een Special Purpose Vehicle, dat vervolgens obligaties (in het Engels Bonds) uitgaf die de inkomsten uit die rechten als onderpand hadden. Met zijn muziek heeft hij recht op een lange stroom royalties elke keer een album verkocht wordt of een van zijn hits op de radio gedraaid wordt. Door dit om te zetten in Bowie Bonds kon hij direct over de inkomsten beschikken, in plaats van de jaarlijkse uitkering af te moeten wachten. Hij verdiende hiermee in één klap 55 miljoen dollar.’ (Blom J, 2010)

Voorbeeld 2: Een indirect gevolg van financialisering is de enorme toename van het aantal huisuitzettingen. Tientallen miljoenen mensen hebben de afgelopen jaren hun huis verloren omdat ze niet langer aan hypotheekverplichtingen konden voldoen.

Theoretische duiding

In de theoretische duiding komt eerst de verschuiving van een reële economie naar een financiële economie aan bod. Vervolgens wordt het gevolg van financialisering besproken, nl. de steeds groter wordende schuldenberg. Tenslotte wordt er dieper ingegaan op het ontstaan van financialisering.

Door financialisering is er een verschuiving ontstaan van reële economie naar financiële economie. Banken en verzekeraars willen steeds aan innovatie doen (een hedendaags voorbeeld hiervan is Electronic banking via internet). Door financiële innovatie werden steeds meer onderdelen uit de reële economie omgezet in financiële producten. Dit wil zeggen dat de feitelijke productie van goederen (= reële economie) afneemt, en vervangen wordt door financiële producten zoals verzekeringen, hypotheken, beleggingen, etc. Het werd gemakkelijker om geld te verdienen op de financiële markten dan in de industriële economie. Anders gezegd: het werd makkelijker om bijvoorbeeld via beleggingen geld te verdienen dan door de effectieve productie van goederen.

Met de ontwikkeling van financialisering is er ook een grote schuldenberg ontstaan. ‘Het proces van financialisering is in de VS op gang gekomen in de jaren ’70 toen dat land het ‘Bretton Woods’ verdrag, of de ‘gouden standaard’ (zie verder) opzegde. Dit legde de basis voor ongelimiteerd aangaan van leningen door particulieren, bedrijven, de staat en vooral door banken. Deze leningen hoefden immers niet meer met goud te worden gegarandeerd. Banken zagen steeds meer mogelijkheden om grote winsten te behalen met de verkoop van financiële producten, zoals ‘swaps’ (de omwisseling van vergelijkbare effecten, met als doel het verkrijgen van een hoger rendement) en andere derivaten.’ (van den Bosch, H, 2014). Banken maakten enorme winsten maar er was ook een grote stijging van de schulden van de financiële sector, schulden die uiteindelijk door de hele maatschappij moesten gedragen worden. De enorme opbrengsten van het proces van financialisering zijn bij de financiële wereld zelf terechtkomen, maar toen de banken door de financiële crisis in de problemen kwamen, diende de overheid/samenleving tussen te komen om de banken van het faillissement te redden. Deze uitgaven drukken op het overheidsbudget en ze dwingen de staat te bezuinigen in plaats van te investeren.

"Het systeem van Bretton Woods was een financieel-economisch akkoord dat in 1944 tussen 44 landen werd gesloten en dat in Bretton Woods in het Amerikaanse New Hampshire getekend werd. Het systeem van Bretton Woods voorzag in de invoering van een stelsel van vaste wisselkoersen. Bijzonder was dat alleen de dollar tegen een vaste hoeveelheid goud kon worden ingewisseld bij de Amerikaanse Centrale Bank. Voor alle andere valuta werd wel een vaste wisselkoers met de dollar bepaald, maar zij waren echter niet direct inwisselbaar tegen goud. Indirect betekende het systeem van Bretton Woods de herinvoering van de goudstandaard. Daarnaast voorzag het systeem in de oprichting van het IMF (Internationaal Monetair Fonds) en de Wereldbank" (Wikimedia Foundation, Inc, 2014). Samenvattend: goud vormde de basis van het geldstelsel, de bankbiljetten waren gedekt door goud.

Financialisering is opgekomen tijdens de jaren tachtig, toen er zich een technische revolutie voordeed in informatieverwerking (IT) en telecommunicatie. Daarvoor, in de jaren zeventig, hadden zich twee oliecrisissen voorgedaan, die een einde hadden gemaakt aan de naoorlogse boomperiode. De economische groei nam af, en de werkloosheid en inflatie stegen. De crises en de technologische revolutie hadden grote gevolgen. Ten eerste namen sommige landen forse maatregelen als gevolg van de oliecrises. Ze voerden het neoliberalisme in, waarbij alles een markt is. Openbare diensten (bv. bus, trein,...) werden geprivatiseerd en kwamen dus in handen van bedrijven, voor wie winst boeken op de eerste plaats staat. Ten tweede maakte de technologische revolutie het mogelijk om grote bedragen zeer snel te verschuiven over de hele wereld.

Door de nadruk op de realisatie van (grote) winsten en de privatisering van openbare diensten (neoliberalisme), hetgeen gepaard ging met nieuwe technologieën die het mogelijk maakten om op een eenvoudige en snelle manier enorme sommen wereldwijd te verhandelen, leek het makkelijk om snel veel geld te verdienen. Niet enkel de economie ‘financialiseerde’ zo, maar dit had ook een invloed op de mentaliteit, de moraal.

Externe links

Deze link geeft meer achtergrondinformatie over de oliecrises in de jaren ’70. http://www.atlcom.nl/site/Voorgezet/wp-content/Verdieping%20oliecrises.pdf?seo=/site/Voorgezet/wp-content/Verdieping%20oliecrises.pdf

Deze website geeft meer informatie over de huidige economische crisis zie: http://www.europa-nu.nl/id/vhrtcvh0wnip/economische_crisis

Dit artikel geeft een kijk op een nieuw geldsysteem met principes binnen peer-to-peer: http://www.rektoverso.be/artikel/naar-een-nieuwe-cultuur-van-geld-interview-met-bernard-lietaer

Dit informatief filmpje legt financialisering uit, dit kan verduidelijkend zijn. http://www.youtube.com/watch?v=MID0CVgXpVM

In deze thesis vind je meer informatie over de oorzaken en gevolgen van de economische crisis. http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/459/543/RUG01-001459543_2011_0001_AC.pdf

Referenties

Atlantische Commissie. (2007). De oliecrises in de jaren zeventig. Retrieved from http://www.atlcom.nl/site/Voorgezet/wp-content/Verdieping%20oliecrises.pdf?seo=/site/Voorgezet/wp-content/Verdieping%20oliecrises.pdf

Bauwens, M & Lievens, J. (2014). De wereld redden: Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerpen, België: Hautekiet.

Blom, J. (2010). De kredietcrisis: een politiek – economisch perspectief. Amsterdam, Nederland: Amsterdam University Press.

Delarue, S & Seynaeve, M. (2010). Oorzaken en gevolgen van de economische crisis, en aanbevelingen naar de toekomst: een verkenning. Retrieved from http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/459/543/RUG01-001459543_2011_0001_AC.pdf

Desmet, S. (2012). Naar een nieuwe cultuur van geld. Interview met Bernard Lietaer. Retrieved from http://www.rektoverso.be/artikel/naar-een-nieuwe-cultuur-van-geld-interview-met-bernard-lietaer

Europa Nu. (2014). Economische crisis. Retrieved from http://www.europa-nu.nl/id/vhrtcvh0wnip/economische_crisis

P2P foundation. (2014). commons. Retrieved from http://p2pfoundation.net/Commons

The Real News Network. (2012). Financialization and the World Economy. Retrieved from http://www.youtube.com/watch?v=MID0CVgXpVM

van den Bosch, H. (2014). De beerput gaat open: De rol van banken onderzocht. Retrieved from http://hmjvandenbosch.com/2014/01/20/de-beerput-gaat-open-de-rol-van-banken-onderzocht/

Wikimedia Foundation, Inc. (2013). Financialisering. Retrieved from http://nl.wikipedia.org/wiki/Financialisering

Wikimedia Foundation, Inc. (2013). Reële economie. Retrieved from http://www.economie-macht-maatschappij.com/financiele-markten.html

Wikimedia Foundation, Inc. (2014). Systeem van Bretton Woods. Retrieved from http://nl.wikipedia.org/wiki/Systeem_van_Bretton_Woods