Onderwijs in relatie tot P2P/Holoptisme

Holoptisme is een eigenschap die kan worden teruggevonden in groepen als elk lid van de groep de mogelijkheid heeft om de hele groep en ook al haar activiteiten te begrijpen (Jean-François Noubel,2004/2009).

Holoptisme en P2P

Holoptisme wordt in de context van peer-to-peer gebruikt als een belangrijk kenmerk van een peer-productie. Het vormt een eigenschap die peer-productie onderscheidt van kapitalistische productie. Het kapitalisme is een sociaal economisch systeem dat beheerst wordt door enkele economische wetten. Allereerst zijn productiemiddelen eigendom van een kleine klasse of groep, met name de kapitalisten. Ten tweede is de meerwaarde die gecreëerd wordt met de productiemiddelen geheel ten voordele van deze kapitalisten. Daarnaast zorgt de aanwezigheid van privébezit en winstbejag ervoor dat er concurrentie en anarchie ontstaat in de productie- en distributiesector. Ten slotte zorgt de steeds scherper wordende concurrentie ervoor dat de kapitalisten gedwongen worden tot een steeds verdergaande concentratie van industriële en financiële macht (Laeremans, 2012). Bovenstaande eigenschappen tonen aan dat holoptisme niet van toepassing is binnen een kapitalistische productie net omdat holoptisme een eigenschap is die er voor zorgt dat alles open, zichtbaar en transparant is voor iedereen. Dit betekent niet dat alles wat er speelt in een peer-productie altijd door iedereen geweten is maar wel dat alle middelen beschikbaar zijn om alles te weten te komen. Het individu heeft steeds toegang tot alles wat gecreëerd wordt. Holoptisme is een kenmerk dat steeds aanwezig is in een peer-productie tenzij anders bepaald (Bauwens & Lievens, 2013).

Binnen het concept holoptisme kan men twee dimensies onderscheiden, namelijk de horizontale en de verticale dimensie. Dit zijn twee belangrijke dynamieken die kunnen worden teruggevonden in een organisatie die functioneert volgens de principes van holoptisme. De horizontale dimensie heeft betrekking op de transparantie die geldt binnen een organisatie. Zo kan iedereen te weten komen wie er bepaalde zaken uitvoert of wie er bepaalde zaken heeft uitgevoerd. De verticale dimensie gaat over de visie en de doelstellingen die gehanteerd worden binnen de organisatie. Op die manier is het voor iedereen duidelijk naar welke doelen er worden gestreefd en op welke manier deze zullen worden bereikt (Bauwens & Lievens, 2013).

Voor een beter begrip van het concept holoptisme wordt in de theoretische duiding zijn tegenhanger panoptisme besproken. Hiermee wordt bedoeld dat enkel de top, de elite, alles kan zien en te weten kan komen. Aan andere individuen wordt enkel die informatie medegedeeld die deze personen nodig hebben om hun taak correct uit te oefenen. Dit betekent dat enkel de hiërarchische top een volledig overzicht heeft van het project (Bauwens & Lievens,2013). Hier geldt een piramidale structuur die eigen is aan kapitalistische instituties die panoptistische principes hanteren (Noubel,2004).

Voorbeeld

Een voorbeeld waarbij het concept holoptisme van toepassing is, is het functioneren van een sportteam. Zo neemt elke speler van het sportteam waar wat de andere spelers doen en kan ook elke speler zich een beeld vormen van het hele team waarvan hij of zij deel uitmaakt (Noubel, 2004). In een sportteam is alles open, zichtbaar en transparant voor iedereen. Iedereen heeft zicht op de tactiek die zal worden geïmplementeerd bij een bepaalde wedstrijd. Verder weten alle sporters steeds wat de taak of functie van de andere spelers binnen het team is en kunnen ze hier op verder bouwen. Het belangrijkste hier is dat iedereen steeds zicht heeft op het hele team en zijn acties kan uitvoeren in functie van dit team (Rosenblith, 2010).

Een tweede voorbeeld dat het concept holoptisme verder kan duiden is het creëren van een Wikibook voor het opleidingsonderdeel “Onderwijs in relatie tot samenleving en cultuur”. Hiervoor werken studenten Pedagogische Wetenschappen actief samen met praktijkdeskundigen om deze Wikibook op punt te stellen. De realisatie van deze online cursus staat in het teken van de concepten ‘peer-to-peer’ en ‘peerproductie’. Het creëren van deze online cursus zal deze concepten vanuit de praktijk verder duiden aan de studenten. Holoptisme is een eigenschap van een P2P-project dat ervoor zorgt dat alles van het project voor iedereen open, zichtbaar en transparant is. Dit is ook een eigenschap die het project van het Wikibook met zich mee draagt. Zowel studenten als praktijkdeskundigen hebben toegang tot het Wikibook en alles wat er door studenten of andere medewerkers in wordt aangebracht. Daarnaast heeft iedereen het recht om steeds bepaalde zaken aan te passen in desbetreffende Wikibook. Zoals reeds werd aangehaald in de duiding van het concept holoptisme binnen peer-to-peer, is niet iedereen steeds op de hoogte van wat er speelt in het peer-project maar heeft iedereen toegang tot alle informatie. Dit gegeven is ook van toepassing in het Wikibook project. Een voorbeeld dat hiervan kan worden gegeven is dat elke student en praktijkdeskundige lid is van één raad waarin de samenstelling, design of inhoud van het Wikibook wordt besproken. Voor de verschillende raden worden bijeenkomsten georganiseerd die plaatsvinden op hetzelfde moment. Bijgevolg kan niet iedereen aanwezig zijn op alle raden. Dit impliceert echter niet dat de informatie die wordt vergaard en de besluiten die op deze raden worden genomen, niet beschikbaar zijn. Iedereen beschikt over de middelen (Toledo, Wikibook,…) om te weten te komen wat er allemaal besloten werd en welke stappen er werden ondernomen tijdens deze bijeenkomsten. Alle studenten en praktijkdeskundigen hebben steeds toegang tot alles wat samen werd gecreëerd en zal worden gecreëerd. Dit maakt dat holoptisme ook een kenmerk is dat zijn weg vindt binnen het project “creëren van een Wikibook voor het opleidingsonderdeel “Onderwijs in relatie tot samenleving en cultuur””. Bovenstaand voorbeeld impliceert echter niet dat het gehele opleidingsonderdeel via peer-to-peer principes verloopt.

Theoretische duiding

Holoptisme kent zijn ontstaan in het fenomeen ‘collectieve intelligentie’. Deze collectieve intelligentie wordt door Vincent Lenhardt (n.d.) beschreven als een dynamiek van cultureel en organisatorisch onderling verbonden, medeverantwoordelijke spelers die elkaar vinden rondom een gedeelde visie. Collectieve intelligentie is gespreid over het hele systeem. Hierbij worden de intelligenties van verschillende individuen gecombineerd, optimaal benut en samengevoegd tot een algemene intelligentie waarbij de som van de individuen ruimschoots wordt overschreden. Deze vorm van intelligentie verschilt van de gecentraliseerde intelligentie. In een onderneming die gecentraliseerde intelligentie hanteert, ziet men steeds de top de keuzes maken, deze tot uitvoeringen brengen alsook opdrachten geven. Deze onderneming controleert of de richtlijnen goed worden toegepast en neemt indien nodig corrigerende maatregelen. Bij dit laatste ziet men duidelijk kenmerken van het panoptisme wederkeren. Holoptisme is noodzakelijk voor het creëren van collectieve intelligentie. Hierbij wordt gestreefd naar het creëren van een holopticale ruimte. In deze ruimte heerst er betrokkenheid van elke deelnemer, dit zorgt er voor dat de zaken waarmee de deelnemers bezig zijn voortdurend worden bijgewerkt wat een duidelijk overzicht biedt van alles wat er gaande is. Er is een constante wisselwerking die werkt als een spiegel tussen de individuele en collectieve niveaus. Holoptisme wordt bijgevolg beschouwd als een kenmerk dat de horizontale transparantie, namelijk de perceptie tussen de verschillende deelnemers, alsook de verticale communicatie met betrekking tot het geheel weergeeft (Dilts & Roy ,2011).

Voor een beter begrip van het concept holoptisme wordt in onderstaande alinea zijn tegenhanger panoptisme verder besproken. Het concept panoptisme kent zijn ontstaan bij Michel Foucault. Deze Franse filosoof gebruikte dit begrip om het concept van het panopticon, ‘gezien worden zonder zelf te zien’, te duiden. De term panopticon heeft Michel Foucault ontleend van Jeremy Benthams panopticon (Cleiren & Hol, 1980). Het panopticon stoelt op het inspectiehuis principe. Dit inspectiehuis principe wordt gerealiseerd door het creëren van een circulair gebouw waarbij elk individu die zich binnen in dat gebouw bevindt onder het toeziend oog staat van één persoon die zich in de ‘inspectieloge’ bevindt in het midden van dit gebouw (Steadman, 2012). Eén persoon volstaat dus om alle anderen te bestuderen/beheersen/… . De personen die zich in dat circulair gebouw bevinden en bestudeerd of bekeken worden door die ene persoon, kunnen elkaar niet zien en zien ook niet wanneer die ene persoon hen bekijkt. Dit principe kan worden vergeleken met de piramidale structuur van de kapitalistische instituties. De elite, die zich bovenaan de piramide bevinden, weten als het ware alles. Dit zijn de personen die in het midden van het gebouw zitten, in de zogenaamde ‘inspectieloge’. De gewone arbeiders kunnen worden geplaatst in de cirkel rondom deze loge. Deze arbeiders weten enkel wat ze horen te weten om hun taak correct te kunnen uitoefenen. Voor de arbeiders is dus niets open, zichtbaar of transparant.

Externe links

Voor een andere verwoording van het concept holoptisme binnen de context van peer-to-peer kan u terecht op volgende website: http://www.jeanlievens.be/van_B2B_naar_P2P/Dutch/Artikelen/2012/12/18_Een_blauwdruk_voor_de_P2P-samenleving__de_partnerstaat_en_de_ethische_economie.html

Bijkomende informatie over beide dimensies binnen het concept holoptisme, zowel horizontaal als verticaal, kan worden teruggevonden op volgende website: http://autopoiesic.blogspot.be/2012/03/peinzen-over-p2p.html

Aanvullende informatie over het principe van het panopticon alsook over het panoptisme kan worden teruggevonden op volgende website: http://search2.ucl.ac.uk/s/search.html?query=panopticon&collection=ucl-public-meta&sumbit=Go

Voor extra toelichting over de concepten holoptisme en panoptisme kan u volgende slideshow bekijken: http://www.slideshare.net/AlanRosenblith/holopticism

Voor aanvullende informatie over het concept holoptisme in de context van een collectieve intelligentie kan u het volgende filmpje bekijken: http://www.devouard.com/spip.php?article61

Referenties

Bauwens, M., & Lievens, J. (2013). De wereld redden: Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerpen, Belgium: Houtekiet.

Cleiren, T., & Hol, T. (1980). De geboorte van de gevangenis. Retrieved October 26,2014, from https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/3078

Dilts, R., & Roy, G. (2011). L’intelligence collectieve en douze points. Retrieved November 14,2014, from http://www.rous-roy.com/intelligence-collective/index.php?option=com_zoo&task=item&item_id=8&Itemid=6

Laeremans, R. (2012). De maatschappij van de sociologie. Amsterdam, Netherlands: Boom.

Lenhardt,V. (n.d.). Collectieve intelligentie. Retrieved November 14,2014, from http://www.power4.be/asp-nl/l1.asp?doc_id=154

Noubel,J.(2004). Intelligence collective, la revolution invisible. Retrieved November 14,2014, http://testconso.typepad.com/Intelligence_Collective_Revolution_Invisible_JFNoubel.pdf

Noubel, J. (2009). C’est quoi l’Holoptisme? [Videobestand]. Retrieved November 14,2014, from http://www.devouard.com/spip.php?article61

Rosenblith, A. (2010). What is holopticism?. Retrieved October 26,2014, from http://www.slideshare.net/AlanRosenblith/holopticism

Steadman, P. (2012). Samuel Bentham’s panopticon. Retrieved October 26,2014, from http://discovery.ucl.ac.uk/1353164/