Onderwijs in relatie tot P2P/Kwestie 10 - Duurzaamheid

Een schematisch overzicht van de verschillende kwesties.

Kwestie 10 - Duurzaamheid

Situering

Een kapitalistische samenleving lijkt vanuit zichzelf niet gericht op duurzaamheid. Integendeel, producten op de markt brengen die erg/te duurzaam zijn, betekent dat je jezelf als bedrijf uiteindelijk overbodig maakt. Daarnaast zou er in een kapitalistische economie ook sprake zijn van het creëren van behoeften, en vooral ook van nieuwe behoeften, om op die manier ook nieuwe markten aan te boren. Innovatie is een middel om zowel aanbod als vraag uit te breiden. Meer algemeen is er nood aan schaarste, en is een kapitalistische economie niet gediend met overvloed. Wat in overvloed aanwezig is, en toegankelijk is voor in principe iedereen, kan niet of moeilijk voor geld verkocht worden. Daarbij staat de relatie tot de natuur in een kapitalistische samenleving in het teken van grondstoffen en dus exploitatie. Er is geen intrinsieke kapitalistische motivatie om de reproductie van die grondstoffen te bewaken of toe te zien op de duurzaamheid ervan (tenzij het de marktpositie ten goede komt en/of verbetert). In een kapitalistische samenleving staat groei voorop, en dat betekent dus ook dat we onze producten (en de gehele economie) niet aanpassen aan bestaande (vastliggende, basis-)behoeften, maar dat er steeds nieuwe en/of meer behoeften gecreëerd worden. Geplande veroudering staat centraal in de kapitalistische logica. Bedrijven hebben er alle baat bij dat een product kapot gaat zodat de economie kan blijven vorderen. In een P2P-samenleving zou dit volgens Bauwens niet zo zijn.
In een P2P samenleving ligt de focus op gemeengoed. Uitgangspunt is dat dit gemeen goed er niet is, maar steeds door productie tot stand moet komen. Duurzaamheid betekent dan dat de reproductie van dat gemeen goed (dus, het blijven voortbestaan ervan) steeds van belang is. Door uit te gaan van overvloed (en dus niet van schaarste), zou een dynamiek van exploitatie (verbruik van middelen, zonder reproductie van die middelen) vermeden worden. Het uitgangspunt is dat als je bijdraagt tot gemeengoed, je van meet af aan ook meespeelt in het voortbestaan (en dus reproduceren) van dat gemeen goed.

Discussie

Is elk P2P-initiatief automatisch gericht op duurzaamheid?

Het antwoord op deze vraag hangt wellicht af van de definitie van duurzaamheid die men hanteert. Duurzaamheid is een vage en breed gehanteerde term ('containerbegrip'). Voor sommigen gaat het om een evenwicht tussen economische, ecologische en sociale bekommernissen ('3P-model': People - Planet - Profit). Anderen zullen zeggen dat ecologische grenzen limieten stellen aan hoe we onze samenleving - het sociale - kunnen inrichten en dat de economie ten dienste moet staan van die samenleving ('genestelde model'). We kunnen ons de vraag stellen of P2P, met zijn focus op productie, er een voldoende brede kijk op duurzaamheid op na houdt. Ligt er niet te veel nadruk op technische aspecten van duurzaamheid en technologische oplossingen voor duurzaamheidsproblemen? Gaat het bij P2P enkel om een andere manier van produceren (zonder 'geplande veroudering') of is er ook ruimte om grenzen te stellen aan groei (van productie, van behoeften...)? Is de klemtoon van P2P op overvloed en productie niet in strijd met de eindigheid van natuurlijke hulpbronnen (ecologische grenzen)? Of leidt P2P-productie automatisch tot het rekening houden met schaarse natuurlijke commons.

Is er een verschil tussen de automatische gerichtheid van P2P op commons (en het duurzaam laten voortbestaan of reproduceren van die veelal immateriële commons) en een gerichtheid op de natuurlijke commons (en dan met name schaarse grondstoffen)?

Er lijkt een belangrijk onderscheid te zijn tussen, enerzijds, het P2P produceren van commons en, langs de andere kant, het bewaren/beschermen van natuurlijke commons die er al zijn. Deze zijn eindig, schaars: ze zijn niet in overvloed aanwezig. We kunnen niet (P2P) méér oceaan, méér atmosfeer, méér zuivere lucht, méér biodiversiteit... creëren. Hoe kunnen deze schaarse, natuurlijke commons in een P2P-samenleving voldoende beschermd worden? Hoe zorgen we dat ecologische grenzen niet overschreden worden én dat het gebruik van natuurlijke commons eerlijk verdeeld is zodat iedereen een menswaardig leven kan leiden? Een belangrijke vraag is hoe we dit kunnen realiseren in een P2P samenleving. Kan en mag de burgersamenleving normen opleggen i.v.m. wie wat mag verbruiken? Vanaf wanneer spreken we van ongeoorloofde inmenging in het privéleven van mensen? Wat is hierin de rol van de overheid? In "De wereld redden" (p. 87) stelt Michel Bauwens dat globale (duurzaamheids)problemen zoals overbevissing en onverantwoorde houtwinning niet enkel kunnen worden opgelost door internationale verdragen op staatsniveau maar dat de civiele samenleving ook zelf akkoorden kan afsluiten die een nieuwe legale realiteit creëren. Hij is niet tegen akkoorden tussen staten maar vindt het belangrijk om ook buiten dat kader te denken. Daarbij geeft hij het voorbeeld van FSC - de Forest Stewardship Council. Dit is een globaal akkoord tussen consumentenorganisaties, lokale gemeenschappen en globale ngo's die een certificaat uitgeven voor verantwoordelijke bosontginning. Bij dit FSC-label kunnen echter ook kritische vragen gesteld worden. Doordat de vraag naar verantwoord, FSC-gelabeld hout steeg, werden de criteria minder streng zodat men zich de vraag kan stellen of we hier nog steeds kunnen spreken van 'duurzame' productie.

Kunnen ingrepen vanuit de burgersamenleving volstaan om op globaal vlak de natuurlijke commons afdoende te beschermen? Blijft er niet steeds een belangrijke politieke rol weggelegd voor overheden om ervoor te zorgen dat initiatieven van de markt en de burgersamenleving binnen ecologische grenzen blijven en dus de draagkracht van onze planeet niet overschrijden (cf. genesteld model van duurzaamheid)? Moet de overheid niet - minstens - zorgen voor een rechtssysteem dat onze natuurlijke commons beschermt en waarbij elke burger het recht heeft tot verzet wanneer deze commons gevaar lopen? Aangezien duurzaamheid geen eenduidig en objectief gegeven of criterium is, dringt zich ook de vraag op wie die ecologische grenzen kan/mag bepalen en op welke gronden. Wat is de rol van deskundigen in dit door en door politieke proces?.

Indien P2P leren een focus op de productie van maatschappelijke opbrengsten impliceert, kunnen we er dan vanuit gaan dat die productie/creatie op een duurzame wijze gebeurt?

Bij P2P-leren staat de productie van maatschappelijk nut centraal. Valt ook een 'duurzame' samenleving hieronder? Moet P2P leren - en dus educatie, de school - zorgen voor de productie van zo'n duurzame samenleving? Of moeten we hierbij toch duidelijk een verschil maken tussen de rol en verantwoordelijkheid van de school (het educatieve) en die van het beleid (het politieke)? Hoe zorgen we ervoor dat het beleid (en dus de huidige generatie) haar verantwoordelijkheid niet afschuift op de school (op de toekomstige generatie) om maatschappelijke problemen zoals duurzaamheidskwesties aan te pakken?

Kan een op P2P gebaseerd leren de zorg voor natuurlijke commons verzekeren of blijft het opvoeden tot verantwoorde burgers van al degenen die niet geïnteresseerd zijn evenzeer van belang?

P2P gaat uit van het belang van intrinsieke motivatie. Dit kan betekenen dat iemand uit zichzelf gemotiveerd is om te leren over/zorgen voor natuurlijke commons. Het kan echter ook gaan om een gepassioneerde leerkracht die zijn/haar interesse en bekommenis wil delen met leerlingen. Het zou echter tegen de logica van P2P ingaan om iemand een welbepaalde intrinsieke motivatie op te dringen. Evenzeer lijkt het 'on-P2P' (en wellicht ook 'on-educatief') om als gepassioneerde leerkracht je bekommernissen te vertalen in het nastreven van welbepaalde gedragsverandering of opvattingen bij leerlingen. Waar het bij educatie om te doen is, wordt wel eens geduid door te verwijzen naar de metafoor van 'iets op tafel leggen' en dat ook weer 'loslaten'. Zo kan een gepassioneerde leerkracht een bekommenis om/interesse in natuurlijke commons 'op tafel leggen' door er aandacht voor te vragen, leerlingen ermee te confronteren en te proberen hen inzicht, bewustwording... mee te geven. Maar moet die leerkracht dat dan vervolgens niet 'loslaten'? Mag je als leerkracht/ouder... voor je kinderen bepalen wat zij met de wereld moeten gaan doen? Kan/mag P2P-educatie streven naar welbepaalde gedragsverandering of naar het 'afleveren' van de juiste soort 'duurzame' burgers? Of moet P2P-educatie hen vooral toelaten om zelf uit te maken hoe een duurzame wereld er voor hen uitziet en hoe ze daaraan willen bijdragen? (Hoe) kunnen de interesse en bekommernissen van leerkrachten dan bijdragen aan zorg voor natuurlijke commons bij leerlingen?

Externe linken

"Duurzaamheid: een rijk maar complex begrip" (zie p. 6-7 van de brochure): http://www.ugent.be/nl/univgent/waarvoor-staat-ugent/duurzaamheidsbeleid/duurzaamheidsvisie/transitie/memorandum

Global Footprint Network: grafiek "Human Development Index and Ecological Footprint of Nations": http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/gfn/page/fighting_poverty_our_human_development_initiative/

Kritische kanttekeningen bij het FSC-verhaal: "Duurzaam Op Papier": http://www.duurzaamoppapier.be

"Klimaatzaak": http://klimaatzaak.eu/nl/

Verdrag van Aarhus betreffende toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden: http://www.lne.be/themas/regelgeving/aarhus/tekst-van-het-verdrag-van-aarhus-1

"Valt hier nog wat te leren? Een educatief perspectief op duurzaamheid" (Biesta): http://www.lne.be/themas/natuur-en-milieueducatie/nme-evenementen/beneluxconferentie/docs/Presentatie_Biesta.pdf

Gerelateerde kwesties

Wat is de rol van deskundigen en expertkennis in het bepalen van wat 'duurzaam' is?
Dit raakt aan de kwestie 'kennis

Hoe kunnen natuurlijke commons en de zorg daarvoor een plaats krijgen in het curriculum? Wat wordt 'op tafel gelegd'?
Dit raakt aan de kwestie 'curriculum/doelen

Wat is de rol/verantwoordelijkheid van educatie en die van het beleid in het streven naar een duurzame samenleving? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat P2P-educatie over duurzaamheid niet beperkt blijft tot 'leren' (kwalificatie, socialisatie) maar ook 'vorming' omvat (subjectificatie, persoonsvorming)? Dit raakt aan de kwestie 'leren/vorming

Kernwoorden

Kernwoorden kwestie 10