Onderwijs in relatie tot P2P/Productiewijze

Productiewijze is de specifieke wijze of organisatie van een maatschappelijke, economische productie. Hiermee wordt de kenmerkende manier bedoeld waarop een samenleving goederen en diensten produceert. Deze wijze bestaat uit een combinatie van twee aspecten, namelijk de productiekrachten en productieverhoudingen. De krachten van de productie omvatten de menselijke arbeidskracht en productiemiddelen, zoals machines en grondstoffen. Onder de productieverhoudingen verstaan we de relatie tussen sociale klassen, namelijk de eigenaars van productiemiddelen, kapitalisten, en diegene die dat niet zijn, werknemers (https://en.wikipedia.org/wiki/Mode_of_production, 2014).

Productiewijze en P2P

De productiewijze waarop het peer-to-peer (P2P) model gebaseerd is, wordt ‘peer-productie’ genoemd. Het is een systeem waarbij elk individu meewerkt aan een project dat vertrekt vanuit zijn of haar intrinsieke motivatie. Dit gebeurt op vrijwillige basis om bij te dragen tot sociale gemeenschappelijke doelen of commons. Deze manier van produceren heeft een aantal verschillen ten opzichte van de ‘oude’ productiewijze, het kapitalisme (Bauwens & Lievens, 2013).

Een eerste verschil is een verschuiving van de arbeidsverdeling naar de taakverdeling. In het kapitalistische systeem gaat men solliciteren, krijgt men een baan bestaande uit allerlei taken waarvoor je verantwoordelijk bent en moet je verantwoording afleggen tegenover je baas. Peer-productie is gebaseerd op een verdeling waarbij er vrijwillig gekozen wordt voor bepaalde taken. Er wordt meegewerkt aan een gemeenschappelijk project dat transparant of zichtbaar is voor iedereen. Op deze manier kan iedereen zien wat er reeds gedaan is en wat er nog moet gebeuren.

Ten tweede kunnen we spreken van een eigenschap die Bauwens en Lievens (2013) ‘anticredentialisme’ noemen. In het P2P-model zijn er geen diploma's of referenties vereist om een taak te mogen uitvoeren. Wel moet men natuurlijk beschikken over de nodige vaardigheden en kennis. Op basis van een kwaliteitscontrole, die achteraf wordt ingevoerd a.d.h.v. een validatie of goedkeuring door de gemeenschap, wordt er beoordeeld of de bijdrage geschikt is. Dit wordt nagegaan door een ‘college van deskundigen’ die het vertrouwen genieten van de gemeenschap.

Bij peer-productie kan iedereen bijdragen tot een bepaald peer-to-peerproject, aangezien iedereen over zijn eigen talenten beschikt. We spreken hier over het 'equipotentialiteit' van peer-to-peer. Iedereen kan naargelang zijn vaardigheden en voorkeuren zijn steentje bijdragen, zonder onderscheid van rang of stand. Elk individu koppelt zijn verschillende bekwaamheden aan bepaalde taken van projecten waarmee men de meeste affiniteit of verwantschap heeft. Zo zal een persoon die heel goed kan onderwijzen, maar ook veganist is en aan fietsen sleutelt, bijdragen aan drie verschillende peer-gemeenschappen. Op basis van de bijdrage aan deze commons kan men zijn eigen identiteit opbouwen in verschillende netwerken.

Bijkomend kunnen we zeggen dat peer-gemeenschap een affiniteitsgemeenschap is die zowel globaal als lokaal is. Hiermee wordt bedoeld dat de productie ter plaatste gekoppeld kan worden aan globale kennis. Zo starten peer-projecten meteen op als een globaal gebeuren, bv oprichting van P2P Foundation door zowel mensen in Amsterdam, Colombia, Berlijn, Barcelona, als Thailand. In vergelijking met het kapitalisme, waar multinationals als kleine bedrijven beginnen en geleidelijk aan uitgroeien tot globale organisaties.

Een ander verschil in de productiewijze is de eigenschap dat alles van een peer-project open en transparant is voor iedereen, ‘holoptisme’ genoemd. Men beschikt over alle middelen om te weten te komen wat er gaande is. In vergelijking met het kapitalisme waar een piramidale structuur heerst, waarbij enkel de top alles weet en de rest alleen weet wat ze moeten weten.

Ook kenmerkend voor peer-productie is het 'modulair of granulair karakter' voor zowel het product (design) als de productie (proces). Het modulair product betekent dat alles vervangbaar is. Elk onderdeel van bijvoorbeeld een auto kan snel vervangen worden door iets beters. Een benzinemotor zal even snel vervangen kunnen worden door een elektrische motor, als het vervangen van een autoband. Men spreekt van 'lego-logica', waarbij het product ineen geknutseld wordt als legoblokjes, maar waarbij elk blokje vervangbaar is. Deze logica staat in contrast met de traditionele auto-industrie waarbij het veel langer duurt om veranderingen aan te brengen aan bestaande modellen doordat deze zeer duur zijn of waar een verbeterend ontwerp moet wachten vooraleer het in de productielijn wordt opgenomen. Ook de productie kent een modulair karakter, er wordt namelijk gewerkt met aparte modules waarin hij of zij het best is, bv de motor van een wagen, de carrosserie, de wielen, …. Omwille van de modulaire productie heeft elk onderdeel van de wagen de beste deskundigheid gehad.

Vervolgens valt bij peer-productie de klassieke rolverdeling tussen producent en consument weg. Men zal spreken van de ‘produser’, de combinatie van producent en user. Aangezien het ontwerp van het product voortdurend wordt bijgewerkt met behulp van de gebruikers, kan men niet meer spreken van gewoon een product maken. Het is een continu verbeteringsproces waarin de gebruikers even belangrijk zijn als de initiatiefnemers van het product.

Verder kunnen we spreken van een 'deproletarisering'. Dit is een verandering van de klassenstructuur van de samenleving. Iedereen in de gemeenschap draagt bij tot de commons, maar er is wel sprake van een meritocratische evolutie waarbij deskundigen, mensen die door de gemeenschap erkend worden, een belangrijkere rol spelen. De positie van deze deskundigen hangen af van hun kennis en niet van diploma’s of afkomst. Anderen kunnen dus ook die kennis verwerven, want peerprojecten zijn open systemen waarin deskundigen vervangbaar zijn indien de expert zijn kennis niet up-to-date houdt. ‘We worden allemaal kenniswerkers,’ volgens Bauwens en Lievens (2013).

Ten slotte is er een ontkoppeling tussen productie en loon. De peer-productie richt zich op de productie van gebruikswaarde. Men wil een product beter maken, omdat het nuttig is en men gedreven is door passie. In tegenstelling tot het kapitalisme waarbij men goederen produceert om ze te verkopen en geld te verdienen. Op basis van deze en bovenstaande kenmerken wordt er aangetoond dat peer-productie zich onderscheidt van het kapitalisme. Zoals Bauwens en Lievens (2013) concluderen: ‘Peer-productie is een postkapitalistische productiewijze die zich ontwikkelt binnen de huidige maatschappij.’

Voorbeeld

Wikipedia is een voorbeeld van productiewijze in het P2P-model, peer-productie genoemd. Een persoon die een tekst wil schrijven zal dit niet doen onder dwang of om er geld mee te verdienen. Een bijdrage tot ondersteuning van een project gebeurt uit vrije wil. De persoon zal uit zichzelf een steentje willen bijdragen door zijn of haar talent of kennis te delen, bv het schrijven van een wiki-pagina (equipotentialiteit van P2P).

Een ander voorbeeld dat Bauwens en Lievens (2013) aanhalen in het boek 'De wereld redden', is het verhaal van de softwareontwikkelaar Joe Justice. Hij neemt deel aan een wedstrijd, de Progressive Insurance Automotive X Prize genoemd. Dit is een wedstrijd die autocontroleurs in staat stelt om een wagen te ontwikkelen die aan een aantal voorwaarden voldoet. Deze voorwaarden zijn dat de wagen 100 mijl per gallon (brandstofverbruik: 42,5 km/l) rijdt en beantwoordt aan de wettelijke veiligheidsvereisten om op de openbare weg te rijden. Joe start met het maken van de wagen en deelt zijn informatie over het project mee op een blog. Op deze blog komen ook alle moeilijkheden van zijn project terecht en kan iedereen te weten komen wat er gaande is, alles is transparant en open voor iedereen (holoptisme). Dankzij het gebruik van sociale netwerken slaagt Joe erin om een vrijwilligersteam van 44 leden rond hem te vormen, Team Wikispeed. Deze leden komen uit vier verschillende landen. Na drie maanden slaagt Team Wikispeed erin om een wagen klaar te krijgen en winnen ze de tiende prijs van de wedstrijd. Het team van Joe scoort daarmee beter dan andere auto's die ontworpen zijn door universiteiten of gezaghebbende autocontroleurs. Na de wedstrijd gaan ze samen verder en groeien ze uit tot een team van meer dan honderd leden in acht verschillende landen (globaal). Het team ontwikkelt auto's op een modulaire wijze. Dat wil zeggen dat elk onderdeel snel vervangen kan worden door iets beters (modulair karakter van peerproductie).

Theoretische duiding

Bauwens’ visie wordt in het boek vergeleken met die van Karl Marx. Hierop reageert hij dat Marx een interessante denker is die ons iets kan leren, maar hij is niet akkoord met de causale verbanden die Marx trekt. Marx gebruikt het concept van productiewijze als classificatiemiddel om de verschillende economische systemen te onderscheiden van de vele tijdperken in de menselijke geschiedenis (Bauwens & Lievens, 2013).

Ten eerste spreekt Marx van het primitieve communisme of oercommunisme. Hier wordt de samenleving georganiseerd in traditionele stammen waarin gemeenschapseigendom heerst. Het enige productiemiddel waarover men beschikt, is eigendom van grond dat weinig nut heeft, omwille van de onzekerheid over de opbrengsten van deze grond. In deze maatschappij is er geen sprake van klassen of staatsmacht, aangezien iedereen deel neemt aan gemeenschappelijke beslissingen. Deze gemeenschap wordt vaak getypeerd aan de jager-verzamelaars samenlevingen (https://en.wikipedia.org/wiki/Mode_of_production, 2014).

Een tweede systeem wordt de Aziatische of Oosterse productiewijze genoemd. Deze wijze kenmerkt zich doordat er geen particuliere eigendom is, maar dat alle land gemeenschappelijk is en beheerd wordt door het dorp. Alles is in bezit van de staat die vertegenwoordigd wordt door een despoot, één leider die alles beslist. Het dorp is autonoom en er is geen klassenbewustzijn of sociale stratificatie, het indelen van een groep mensen in verschillende lagen (https://nl.wikipedia.org/wiki/Aziatische_productiewijze, 2013).

Het klassenbewustzijn waarvan nog geen sprake is in de Aziatische productiewijze verandert tijdens de antieke of oude productiewijze. In deze periode ontstaat de uitvinding van de slavernij in de Oude Griekse en Romeinse samenlevingen. Het is in deze periode dat de klassenmaatschappijen en de staten ontstaan. Maar in het Westen wordt het klassieke patroon van het slavensysteem onderbroken. Het nieuwe systeem, het feodalisme, wordt gekenmerkt door twee verschillende standen, namelijk de adel en de boeren of lijfeigenen. De adel bezit de grond die bewerkt wordt door de lijfeigenen. Ze werken voor de heer en zichzelf en staan een deel van de vrucht van de arbeid af in ruil voor bescherming (https://nl.wikipedia.org/wiki/Feodalisme, 2014).

Vervolgens verandert het systeem van feodalisme naar kapitalisme. Centrale eigenschappen in deze productiewijze zijn het maken van winst en de private eigendom van productiemiddelen. De mensen werken voor zichzelf en de vroegere boeren worden proletariers die geacht worden om hun arbeid te verkopen in ruil voor loon, het ontstaan van de vrije markteconomie. Marx onderscheidt ook nog het socialisme en het communisme, maar Bauwens en Lievens (2013) baseren zich op het kapitalisme en gaan met peer-to-peer hierop verder in.

Externe links

Voor meer informatie omtrent productiewijze, zie http://en.wikipedia.org/wiki/Mode_of_production

Voor meer informatie omtrent peerproductie, zie http://p2pfoundation.net/Category:Peerproduction

Voor meer informatie omtrent de historiek doorheen de verschillende productiewijze, zie http://www.encyclopedia.com/topic/Mode_of_Production.aspx

Voor meer informatie omtrent P2P foundation, zie http://p2pfoundation.net/

Voor meer informatie omtrent Marx' leer, zie De tuin van het geluk. Over de filosofie van Karl Marx. www.detuinvanhetgeluk.be/publicaties/Over%20Karl%20Marx.doc

Referenties

Aziatische productiewijze. (n.d.). Retrieved October 30, 2014, from http://nl.wikipedia.org/wiki/Aziatische_productiewijze

Bauwens, M., & Lievens, J. (2013). De wereld redden: Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerp, Belgium: Houtekiet.

Feodalisme. (n.d.). Retrieved October 30, 2014, from http://nl.wikipedia.org/wiki/Feodalisme

Mode of production. (2008). Retrieved from http://www.encyclopedia.com/topic/Mode_of_Production.aspx

Mode of production. (n.d.). Retrieved October 30, 2014, from http://en.wikipedia.org/wiki/Mode_of_production

Mrinal, I. (2013). Mode of production. Retrieved from http://www.slideshare.net/ishantim/mode-of-production

Kapitalisme. (n.d.). Retrieved October 30, 2014, from http://nl.wikipedia.org/wiki/Kapitalisme