Quenya/Verleden tijd

Regelmatige werkwoorden

De standaarduitgang in de Verleden tijd is -në.

Volgende werkwoorden krijgen de regelmatige uitgang:

• A-stammen met een lange kernklinker die niet op -ya eindigen:

hauta- "stoppen" → i elda hautanë "de elf stopte"

lussa- "fluisteren" → lussanemmë "wij beiden fluisterden"

móta- "werken" → mótanelyë "jij werkte"

• U-stammen met een lange kernklinker:

nurru- "grommen" → nurrunen "ik gromde"

• Primitieve werkwoorden op -r, -n of -m:

tir- "kijken" → tirnes "hij keek"

tam- "tikken" → tamnentes "zij tikken het"

cen- "zien" → cennen i alda "ik zag de boom"

Primitieve werkwoorden

nasale inversie

Primitieve werkwoorden die eingen op -t, -c, -p, -l, -qu ondergaan een zogenaamde nasale inversie omdat de -n van de uitgang ervoor geplaatst wordt en niet erachter (de reden is dat de medeklinkergroepen tn, cn, pn, ln, cwn niet toegelaten zijn).

mat- "eten" → mantë "at"

hat- "breken" → hantë "brak"

tac- "vastmaken" → tancë "maakte vast"

pequ- "kammen" → penquë "kamde"

Als een primitief werkwoord op p eindigt, dan eist de Quenya/Fonologie dat np in mp veranderd wordt:

top- "bedekken" → tompë "bedekte"

en n in combinatie met l verandert in ll:

wil- "vliegen" → willë "vloog"

Er is nog een groep die nasale inversie ondergaat: de werkwoorden op -d.

Maar in modern Quenya verandert een losse d in een r. Dit betekent dat we bij een werkwoord op r moeten oppassen omdat dit eigenlijk een vermomd werkwoord op d kan zijn. Bij deze werkwoorden vinden we dus een verleden tijd op -ndë.

Tot deze groep behoren volgende werkwoorden:

har- "zitten" → handë "zat"

hyar- "ploegen" → hyandë "ploegde"

nir- "drukken" → nindë "drukte"

quir- "roeren" → quindë "roerde"

quor- "stikken" → quondë "stikte"

rar- "pellen" → randë "pelde"

rer- "zaaien" → rendë "zaaide"

ser- "rusten" → sendë "rustte"

sir- "vloeien" → sindë "vloeide"

klinkerverlenging

De primitieve werkwoorden op -v of -s krijgen evenmin de uitgang -në, in plaats daarvan hebben ze -ë en een verlenging van de kernklinker:

tuv- "vinden" → túvë "vond"

tyav- "proeven" → tyávë "proefde"

sis- "stoven" → sísë "stoofde"

A-stammen/U-stammen met een korte kernklinker

Je kan deze werkwoorden op de regelmatige wijze vervoegen maar het verdient echter de voorkeur om de eind-a of -u te laten vallen en ze te vervoegen alsof het om primitieve werkwoorden ging:

capa- "springen" → campë "sprong" (of capanë)

cava- "graven" → cávë "groef" (of cavanë)

maca- "smeden" → mancë "smeedde" (of macanë)

lala- "ontkennen" → lallë "ontkende" (of lalanë) (niet te verwarren met lala- "lachen")

naqua- "stelen" → nanquë "stal" (of naquanë)

hlapu- "blazen" → hlampë "blies" (of hlapunë)

lutu- "drijven" → luntë "dreef" (of lutunë)

Volgende twee werkwoorden kunnen niet regelmatig vervoegd worden:

papa- "beven" → pampë "beefde"

pata- "slaan" → pantë "sloeg"

De werkwoorden op -wa hebben ook een speciale uitgang in de verleden tijd:

fawa- "ruiken" → fangwë "rook" (of fawanë)

rawa- "lopen" → rangwë "liep" (of rawanë)

De werkwoorden op -ha zijn altijd regelmatig:

nyeha- "wenen" → nyehanë "weende"

Merk op: de kernklinker van maxa- "koken" en ruxa- "verpulveren" is lang want x is eigenlijk een afkorting voor cs.

A-stammen op -ya

Deze werkwoorden hebben twee verschillende vormen in de verleden tijd al naargelang ze wel of niet transitief gebruikt worden.

Een werkwoord wordt transitief gebruikt indien het een lijdend voorwerp heeft.

• als een werkwoord op -ya transitief gebruikt wordt dan is de verleden tijd regelmatig.
• als een werkwoord op -ya niet-transitief gebruikt wordt, dan vormen we de verleden tijd door -ya te laten vallen en te doen alsof het een primitief werkwoord is.

Er zijn dus drie gevallen:

• transitieve werkwoorden die altijd een lijdend voorwerp hebben, ze zijn altijd regelmatig:

harya- "hebben, bezitten" → haryanë "had, bezat"

haryanes rocco "hij bezat een paard"

• intransitieve werkwoorden (deze hebben nooit een lijdend voorwerp), ze worden altijd als een primitief werkwoord vervoegd:

lamya- "klinken" → lamnë "klonk"

i nyelli lamner "de bellen klonken"

• transitieve werkwoorden die soms een lijdend voorwerp hebben en soms niet, ze hebben dus twee verleden tijden:

ulya- "gieten, overstromen" → ulyanë "goot, overstroomde" en ullë "goot, overstroomde"

i nís ulyanë nén "de vrouw goot water"

i sírë ullë "de rivier overstroomde"

yerya- "verslijten, verouderen" → yeryanë "versleet" en yernë "verouderde"

i nér yeryanë i colla "de man versleet de mantel"

i nér yernë "de man verouderde"

Onregelmatige verleden tijden

Sommige werkwoorden zijn volledig onregelmatig:

anta- "geven" → ánë "gaf"

caw- "buigen" → caunë "boog"

ista- "weten" → sintë "wist"

lala- "lachen" → landë "lachte"

lelya- "gaan" → lendë "ging"

lenna- "gaan" → lendë "ging"

lesta- "achterlaten" → lendë "liet achter"

lom- "verbergen" → lombë "verborg"

onta- "scheppen" → ónë "schiep"

serta- "binden" → sérë "bond"

ten- "tonen" → tengë "toonde"

vinta- "uitdoven" → vintë "doofde uit"

Twee werkwoorden hebben zowel een regelmatige als een onregelmatige vorm:

atalta- "instorten" → atalantë/ataltanë "stortte in"

orta- "staan, opstaan" → orontë/ortanë "stond, stond op"

De onregelmatigheden van enkele speciale werkwoorden kan je op een aparte pagina vinden.

---

>> Quenya >> Quenya/Werkwoorden >> Quenya/Verleden tijd