Nederlands/Grammatica/Werkwoorden/'t Kofschip: verschil tussen versies

''''t Kofschip''' (met veelal schertsend bedoelde varianten als ''''t fokschaap''') is een [[ezelsbruggetje]] om te bepalen hoe de [[onvoltooid verleden tijd]] en het [[voltooid deelwoord]] van zwakke [[Werkwoord (Nederlands)|werkwoorden]] conform de [[Nederlandse spelling]] geschreven moeten worden. DatHet zijnezelsbruggetje alleis werkwoordengebaseerd met inop de verledeneigenschap tijddat alle medeklinkers in de [[suffix|uitgangen]]woordcombinatie ''-de(n) 't kofschip'' ofstemloos zijn ''-te(n)'' en eendat voltooider deelwoordin opde ''-d''klankinventaris ofvan het ''-t''Nederlands geen andere stemloze medeklinkers zijn.

Het Nederlands kent voor de [[onvoltooid verleden tijd]] van zwakke werkwoorden twee [[suffix|suffixen]]: ''-de(n)'' en ''-te(n)''. De [[fonologie]] van het Nederlands kent tevens de regel van [[Auslautverhärtung|eindklankverscherping]], waardoor de laatste klank van het voltooid deelwoord altijd als een stemloze [[dentaal]] wordt uitgesproken, maar afhankelijk van de onvoltooid verleden tijd als een ''d'' dan wel als een ''t'' geschreven. Dit laatste vormt een van de grootste struikelblokken in de [[Nederlandse spelling]].

Dus; van zwakke werkwoorden (bijvoorbeeld maken of blaffen) die in de onvoltooid verleden tijd de uitgang ''-te'' krijgen (hij maakte, blafte.), eindigt het [[voltooid deelwoord]] dienovereenkomstig op de uitgang ''-t'': ''gemaak'''t''''', ''geblaf'''t'''''. Het voltooid deelwoord van de overige zwakke werkwoorden wordt met de uitgang ''-d'' geschreven: ''geleef'''d''''', ''gekrab'''d'''''.

[[Fonetiek|Fonetisch]] gezien wordt de uitgang ''-te'' alleen gebruikt bij zwakke werkwoorden waarvan de [[werkwoordsstam|stam]] onderliggend eindigt op een [[stemloos|stemloze]] [[medeklinker]],: duseen van de [[plofklank]]ende plofklanken /p/, /t/ en /k/ enof de [[wrijfklank]]enwrijfklanken /f/, /s/ en /ch/ . Al deze medeklinkers komen voor in '' 't kofschip''. Onder deze categorie vallen dus ''niet'' de werkwoorden waarvan de onderliggende ''-v '' of de ''-z'' als gevolg van veranderingen in de [[lettergreep|lettergreepstructuur]] in een ''-f'' of ''-s'' is veranderd, bijvoorbeeld le''v''en en gra''z''en (versus ''ik lee'''f''''', ''de koe graa'''s'''t'')!

* Haal van de [[infinitief]] (het hele [[werkwoord]]) de uitgang ''-en'' af. Je houdt dan alleen de stamwerkwoordsstam over.

Hoewel de ''x'' niet in '' 't kofschip'' zit, krijgen werkwoorden met een ''x'' in de [[coda (taalkunde)|coda]] van de stam in de onvoltooid verleden tijd '''toch''' de uitgang ''-te''; de verleden tijd van het werkwoord ''faxen'' is dus ''fax'''te'''''. Bij het toepassen van '' 't kofschip'' moet worden gekeken naar de laatste klank van de stam, niet naar de laatste letter. De ''x'' staat voor ''ks''; de stemloze ''s'', die wel in '' 't kof''s''chip'' zit, geeft de doorslag. Voor dit soort gevallen wordt '' 't kofschip'' wel eens verlengd tot '' 't ex-kofschip'', ''kofschiptaxi'' of gekscherend vervangen door ''xtc-koffieshop''. Het fokschaap wordt in deze gevallen ook vaak vervangen door ''het sexy fokschaap''.

De (laatste) coda van de stam van een aantal uit andere talen [[Leenwoord|geleende]] werkwoorden eindigt op een [[Fricatief| palato-alveolaire fricatief]], ofwel de sisklank /sj/, in het [[Internationaal Fonetisch Alfabet|IPA]] geschrevenweergegeven als /ʃ/: ''crashen'', ''douchen'' en ''ramsjen''. Hoewel '' 't kofschip'' in deze klank niet voorziet, is de klank /sj/ net zo stemloos als bijvoorbeeld de /p/, de /t/ en de /f/. De stemhebbende pendant hiervan is /zj/, de klank die wordt gehoord aan het begin van het woord ''journalist''. Ook voor werkwoorden als ''crashen'', ''douchen'' en ''ramsjen'' wordt de uitgang ''-te'' gebruikt: ''crash'''te''''', ''douch'''te''''', ''ramsj'''te'''''.

De regel van 't kofschip gaat uiteraard niet op voor sterke werkwoorden. Deze krijgen in de verleden tijd een ''[[ablaut]]'' in de stam zelf in plaats van een uitgang. Het voltooid deelwoord van deze werkwoord eindigt in de regel op -''(e)n''. Voorbeelden van onregelmatige werkwoorden zijn de vervoegingen van ''kopen'', ''zoeken'', ''zijn'' en ''hebben''. (zie verder de [[Lijst van sterke en onregelmatige werkwoorden in het Nederlands]]).

De populariteit van het ezelsbruggetje van '' 't kofschip'' gaat terug op de tweede helft van de negentiende eeuw en is verbonden met de naam van de taalkundige [[Lammert te Winkel|L.A. te Winkel]]. In [[1859]] publiceerde hij een schoolboekje onder de titel ''De Nederlandsche spelling onder beknopte regels gebragt'', waarin in 274 regels de toentertijd gebruike [[Nederlandse spelling|spelling-Siegenbeek]] beschreven wordt. In een van deze regels vinden we '' 't kofschip'' terug: "De tijdsuitgang: ''-de'' verandert in ''-te'' achter de scherpe medeklinkers". Deze "scherpe medeklinkers", tegenwoordig bij voorkeur [[stemloos|stemloze]] [[medeklinker]]smedeklinkers genoemd, worden beschreven in regel 129: "De ''scherpe medeklinkers'' zijn dus zes in getal: ''p'', ''f'', ''k'', ''ch'', ''t'' en ''s''; zij worden gehoord in 'he''t'' ''k''o''fsch''i''p'' '."

Het is onbekend of Te Winkel het ezelsbruggetje zelf bedacht heeft of dat hij het slechts vastlegde. De wijde verbreiding van '' 't kofschip'' kan echter wel aan hem worden toegeschreven. Het boekje van Te Winkel werd namelijk positief ontvangen en al spoedig door hem voorzien van oefenmateriaal. In [[1865]] verscheen een aangepaste en uitgewerkte versie, ''Leerboek der Nederlandsche spelling''. Dit boek werd tot in de jaren negentig van de negentiende eeuw in het onderwijs gebruikt. Zodoende raakte het hulpmiddel van Te Winkel eerst bij onderwijzers, later ook bij vele generaties scholieren in zwang.