Geo-visualisatie/Symbologie: verschil tussen versies

:* Voor vlakken geldt dat ook de omtrek als lijn-elementlijnelement beschouwd kan worden, en dus ook een eigen symbologie mee kan krijgen, of het vlak nu wel of niet (geheel doorzichtig) is gekleurd. Denk aan een gemeentevlak, vaak zal alleen de grens van dit vlak getoond worden. Een GIS-specialist ''pur sang'' ziet een vlak vaak graag gesymboliseerd als een ingekleurd vlak, omdat hiermee wordt aangegeven dat elk er onder liggend object binnen die grenzen tot dat vlak (die gemeente) behoord. Voor analyse-toepassingen, en kaarten die deze analyses willen weergeven, is dit een goed uitgangspunt. Aan de andere kant zal een rasechte cartograaf eerder geneigd is alleen de grens er van te symboliseren. Meestal maakt dat laatste ook de meest rustige indruk en voldoet het weergeven van alléén die grens.

[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP2:''' Een kaart met alleen maar figuratieve symbolen kan soms erg onrustig worden. Alle stations in Nederland met een NS-logo weergeven is dan niet slim. Dat is juist wel weer slim als het om een stadplattegrondstadsplattegrond gaat, waar dit station maar één of enkele keren voorkomt.

Bovenstaande figuur, is een voorbeeld van hoe de cartograaf [[Geo-visualisatie/Deel_B:_Geo-visualisatie#De_twee_kerntaken_van_een_kaart|Bertin]] een goede kaart het liefst wil zien; als een medium dat zowel overzicht geeft ('kaarten om te zien', of "Op wat voor plekken komt iets vaak of juist minder vaak voor?") als geschikt is om detailinformatie in te vinden ('kaarten om te lezen', "Wat kan ik op die ene plek vinden/doen?"). P. Benjaminse<ref>''Cartostudio maakt vervoerskartografie volwassen'', P. Benjaminse, in Geo-info 2008-2.</ref> omschrijft dit als volgt: ''"Een kaart moet bij een eerste oppervlakkige beschouwing (waar ben ik, waar wil ik heen?) beeldvorming geven en bij nadere bestudering detailinformatie bieden (welke reismogelijkheden heb ik?). Dit 'lezen in niveau'sniveaus' moet onderstreept worden door een goed gebruik van grafische variabelen."''

Bij '''kwantitatieve''' gegevens visualiseren van lijnobjecten zijn de '''dikte''' en de '''kleur''' (beter gezegd: grijswaarde!) (beiden al of niet gezamenlijk/gecombineerd), de beste optie wanneer je zoekt naar de juiste grafische variabele. Zie de figuur figuur van de VS met het aantal snelwegdoden.

Met behulp van pijlen kan de daadwerkelijke richting of stroming visueel worden aangegeven. Die pijlen kunnen door het GIS automatisch worden geplaatst voor alle lijnobjecten of een selectie er uit. Dat kan alleen goed en geheel geautomatiseerd indien het bestand [[Geo-visualisatie/Vervolg_GIS#Topologie|topologisch]] correct is en geheel [[Geo-visualisatie/Inleiding_GIS#Objectgeori.C3.ABnteerd|objectgeoriënteerd]]. Met route- en navigatiesoftware is dat bijvoorbeeld altijd het geval. De pijlen kunnen echter ook handmatig worden toegevoegd. In het figuur met de wandelroutes staan op het wegdek van de straten pijlen die een-richtingsverkeereenrichtingsverkeer aangeven. Dit is uiteraard ook voor sommige andersoortige lijnobjecten heel nuttig. Denk aan het steeds maar groeiend aantal pijpleidingen die van Rusland naar Europa gas en olie transporteren. ''Mét'' een pijl bij zo'n lijn - dus mét het aangeven van de richting waarin de olie of het gas stroomt - is de onderlinge economische en financiële afhankelijkheid plotseling duidelijk geworden.

Tot slot de opmerking dat lijnen ook als vlakken kunnen worden weergegeven. Denk aan rivieren maar ook aan wegen in het hierboven besproken voorbeeld. Zeker wanneer flink is ingezoomd op 'lijnen' - dus bij grootschaligere toepassingen - dan is het voor die objecten visueel aantrekkelijk en realistischer om die lijnen als vlakken weer te geven. Feitelijk gebeurt dit ook in navigatie-softwarenavigatiesoftware. Van de straten en rotondes zijn alleen de wegmiddens weergegeven. Visueel krijgen deze lijnobjecten op het navigatiescherm een wegbreedte mee die afhankelijk is van het soort weg (fietspad, wijkweg, snelweg, en dergelijke).

[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP2:''' Ga bij het bedenken van legenda's (dus het kiezen van de juiste grafische variabelen) systematisch te werk. Zie bijvoorbeeld het fragment uit de hierboven afgebeelde spoorkaart van Nederland, met daarop de sporen zowel kwalitatief als kwantitatief weergegeven!: Het geëlectrificeerdgeëlektrificeerd spoor is hierop rood, waarbij een dunne, rode lijn enkelspoor is, dikker en rood is twee sporig, nog dikker en rood is meersporig. Het ongeëlectrificeerdongeëlektrificeerd spoor is blauw maakt. Maar hier is de dikte weer consequent toepast; dus: ongeëlectrificeerdongeëlektrificeerd enkelspoor is dun en blauw, tweesporig is iets dikker en blauw, en meersporig is nog dikker en blauw. We hebben dus 6 legenda-eenheden, maar de er zitten slechts twee soorten logica die de kaartlezer hoeft te onthouden: 1) van blauw ('kleur van de ''stalen'' rails') naar rood ('kleur van gevaar en hoogspanning van de bovenleiding') betekent van ongeëlectrificeerdongeëlektrificeerd naar geëlectrificeerd. 2) van dun naar (steeds) dikker is steeds meer spoor. De kleur geeft hier de kwalitatieve verschillen weer, de dikte de kwantitatieve verschillen. Het raadplegen van de legenda door de kaartlezer zal hierdoor minder frequent hoeven te gebeuren. Overigens, deze tip over het systematisch te werk gaan bij het kiezen van symbolen geldt uiteraard niet alleen voor ''lijn''symbolen.

NB: De dikte van deze lijnen is deze laatste twee voorbeelden is dus niet symbolisch -zoals dat wel het gavalgeval was bij de spoorkaart met wel en niet geëlectrificeerde trajecten-, maar is exact bepaald op basis van de kwantitatieve data.

| [[Afbeelding:Wegen lijn objecten zonder merge en zonder join.PNG|thumb|center|180px|'''Lijnobjecten gesymbolyseerdgesymboliseerd door samengestelde lijnen, zonder 'merge' en 'join' optie.''']]

| [[Afbeelding:Wegen lijn objecten zonder merge en met join.PNG|thumb|center|180px|'''Lijnobjecten gesymbolyseerdgesymboliseerd door samengestelde lijnen, zonder 'merge' en met 'join' optie.''']]

| [[Afbeelding:Wegen lijn objecten met merge en met join.PNG|thumb|center|180px|'''Lijnobjecten gesymbolyseerdgesymboliseerd door samengestelde lijnen, met 'merge' en 'join' optie.''']]

'''Vage grenzen''' zijn iets anders dan fuzzy grenzen (zie [[Geo-visualisatie/Inleiding_GIS#Eigenschappen_van_geo-informatie|Eigenschappen van geo-informatie]]). Bij vage grenzen speelt veranderlijkheid en onzekerheid van het verschijnsel namelijk een rol. Denk aan vogelhabitatgrenzen; waar houdt het gebied waar de zeearend voorkomt exact op? Ook bij geplande woonwijken, of te verwachte ontwikkelingen bij stadsuitbreidingen kunnen grenzen niet altijd hard gemaakt worden. Of om wetenschappelijke / onderzoeks redenenonderzoeksredenen is de grens niet goed bekend (zie het figuur van yellowstone National Park), maar slechts ongeveer. Wanneer dit in symbologie moet worden omgezet moet de symbologie deze veranderlijkheid en onzekerheid ook visueel representeren. Opdat er niet de indruk wordt gewekt dat er allerlei harde conclusies aan de gekarteerde grens kunnen worden getrokken. Om lastige of ontrechteonterechte vragen te voorkomen - feitelijk: verkeerde beeldvorming te voorkomen - bij voorlichtingscampagnes is het verstandig om onzekere grenzen ook onzeker te visualiseren.

Deze laatste optie is in principe niet met een GIS uit te voeren, maar wordt onder andere gebruikt bij publiekscontacten waarbij overheden en of projectontwikkelaars zich nog niet hard kunnen of willen laten afrekenen op wat op dat moment in kaart wordt gebracht. Overigens, een ander groot voordeel van tekenen boven (digitale) GIS-kaarten is dat deze wat vrolijker, simpeler over kunnen komen, en dat hier nog makkelijker weggelaten kan worden wat maar beter niet in beeld moet komen. Paadjes zijn leuk met bruin te schetsen, breder dan ze inwerkelijkheidin werkelijkheid zijn, winkeltjes zijn groot en met mooie kleuren in beeld te brengen, de bomen dragen natuurlijk bloesemen, in het straatbeeld staat alleen een mooie Porsche, de concurrent en de vuilishoopvuilnishoop ernaast worden kleiner, met onopvallende kleuren of niet weergegeven, et cetera.

Het is logisch dat er verschillende kleur(meng)systemen bestaan, omdat bij drukken en printen kleuren op een andere manier ontstaan dan op een scherm (zie ook het onderstaande figuur). De drie bovenstaande selectiemethoden worden hieronder toegelicht. Toch is het voor de nieuwschierigernieuwsgieriger lezer verstandig om bovenstaande drie selectiemethoden, en vooral de 'kleur-schuifjes' die er op zichtbaar zijn, in relatie met de genoemde percentages / getallen ernaast, eens heel goed te bekijken. Er is al heel veel uit af te leiden. Lees anders eerst de drie volgende paragrafen, en bekijk bovenstaande afbeelding dan nogmaals. Als het goed is begrijp je dan elk 'schuifje'.

[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP:''' De intensiteit laten afnemen oftewel de kleur donkerder maken, gebeurt vaak bij [[Geo-visualisatie/Classificatie#Kleurenschema.27s|kleurenschema's]] waarbij de hoogste / donkerste klassen extra onderscheid behoeven. De kleur loopt dan van lichtroze naar 100% rood, waarna er in één of meer klassen doorbovendaarboven zwart wordt toegevoegd.

Er zijn uiteraard meer tussenliggende golflengten, maar hierboven zie je de meest basale golflengten en hun kleurnamen die de mensen daaraan hebben gegeven. Let op: in het besturingssysteem Windows van MicrosoftsMicrosoft wordt ook wel het HSB-systeem gebruikt, waarin de H weer voor Hue (tint) staat, de S weer voor Saturation (verzadiging), en de B voor Brightness. Dit is net weer een ander systeem dus.

'''Bij drukken en printen''' (rechts) worden de (druk)tinten Cyaan, Yellow (geel), Magenta en - indien nodig - Zwart gemengd. De K in CYM(K) staat voor blacK of Key. Cyaan is een groen/blauwe drukintdrukinkt, magenta een roze/rode drukinkt. Het is bij de druktechniek gebleken dat deze 3 kleuren, samen met zwart - bij de gangbare vierkleurenpersen - het beste alle kleuren kunnen opleveren. Elke (zeer kleine) plek op het papier krijgt van deze inktkleuren geen, weinig of veel inkt mee. Omdat het papier wit is - in tegenstelling tot het beeldscherm dat in principe zwart is! - betekent het dat wanneer er méér Cyaan, Yellow, Magenta en Zwart wordt toegevoegd, de kleur steeds donkerder uitvalt. Dit heet het '''subtractieve kleurmengsysteem''', omdat er van het witte licht dat het papier weerkaatst, steeds weer meer kleur onttrokken wordt.

[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP1:''' Test de in te stellen kleuren op het scherm altijd op (druk)papier als de output uiteindelijk niet het scherm is, maar ook op (druk)papier moet komen. Printers en plotters, zeker inktjetprinters, zijn vaak van een mindere en wisselende (!) kwaliteit. Voor professionele kaartenmakers zijn er manieren om je scherm te callibrerenkalibreren. Meestal zijn kleuren ook in je GIS- of tekenpakket te converteren van RGB naar CYM(K) naar HSV en weer terug. Lukt dit niet? Zie dan bijvoorbeeld [http://www.personal.psu.edu/cab38/ColorBrewer/ColorBrewer.html Colorbrewer op het Internet]. Hiermee kun je in een aantal stappen (die keurig worden uitgelegd) de ideale kleuren voor choropleten en chorochromatische kaarten bepalen. Nadat het 'ideale' kleurenpalet is bepaald en door jouw getest op een imaginaire kaart kan je deze voor je eigen kaart gebruiken. Maar ook zijn de 'RGB'- en 'CMYK' waarden in te stellen en af te lezen. Soms kunnen ook de kleurennamen worden gebruikt. Mocht je met PMS-kleuren te maken krijgen (Pantome Matching System; dit zijn kleurcodes uit de drukwereld), ook die zijn te converteren naar bijvoorbeeld RGB-waarden. Zie bijvoorbeeld [http://www.sandaleo.com/pantone.asp Van PMS naar RGB op het Internet]. Kleurwaarden van het ene systeem naar het andere converteren kan bijvoorbeeld met [http://www.seoconsultants.com/css/colors/conversion/?code=3965#table conversies op www.seoconsultants.com].

[[Afbeelding:Crystal Clear app ktip.png|20px]] '''TIP2:''' Niet altijd worden de RGB-waarden (maar ook die van de andere kleurmengsystemen) in getallen uitgedrukt van tussen de 0 en 255. Soms zie je getallen zoals bijvoorbeeld FFDAB9. Dat zijn de hexadecimale codes. Het eerteeerste paar getallen (in dit voorbeeld FF) staat voor Rood, de tweede (DA) voor Groen en de derde (B9) voor Blauw. Deze zijn om te rekenen met een rekenmachine of handmatig. Zie bijvoorbeeld [http://nl.wikipedia.org/wiki/Hexadecimaal|Hexadecimaal op Wikipedia].

Toch zijn er een beperkt aantal (VGA) monitoren, servers of browsers die niet alle kleuren ondersteunen. Bedrijven die er véél waarde aan hechten dat hun websites goed worden weergegeven, kiezen daarom voor niet meer dan een aantal van 216 webveilige (Engels: websave) kleuren. Daardoor wordt voorkomen dat met dithering bepaalde tinten worden nagebootst door op een achtergrondkleur, regelmatig of onregelmatig, pixels met een bepaalde andere kleuren er door heen te zetten. Ook voor kaarten zou je dit probleem willen kunnen voorkomen. Overigens zal je dit probleem sporadisch voorkomen. Voor het geval je klachten krijgt; je weet bij deze de oplossingsrichting. Stelt je opdrachtgever de eis dat de kaart (op zijn site) bij elke PC/moinitormonitor er perfect uit moet zien, kies dan gewoon vooraf voor webveilige kleuren.

Voor wat betreft dat laatste aspect; kleurenblinden, maar ook ouderen, zien bepaalde kleurencombinaties niet goed. 8 % van de mensen ziet bepaalde kleuren niet goed, of is zelfs kleurenblind. Kleur wegen niet rood als deze over groene vlakken gaan. En kleur de ene soort wegen niet rood en de andere soort groen, om dezelfde reden. Heb je genoeg keuzemogelijkheden, varieer dan niet alleen in kleur, maar ook in lijndikte, lijnstijl, de lichtheid van de kleur, en gebruik eventueel labels bij de verschillend gekleurde wegen. Blauw en groen zijn slecht zichtbaar voor veel ouderen, maar kleurenblinden zien dit verschil vaak weer wel. Wanneer je op save wilt spelen, maak dan je eindproduct, de gekleurde kaart, eens zwart-wit. Is die dan nog goed te lezen, dan zal ook een kleurenblinde er geen probleem mee hebben. Hier een lijst met kleurencombinaties die voor de meestenmeeste mensen wél goed onderscheidbaar zijn<ref>C.A. Brewer; ''Designing Better Maps'', ESRI-press Redlands California, 2005, pag.130</ref>:

|mannelijkheid, stabiliteit, gewichtigheid, saaiheid, ouwbolligheidoubolligheid, naderend einde, herfst

|gras, vegetatie, bos, laagland, betreedbaar, te ontwikkelen gebied, mariene afzettingen, klei, afzettingen uit het Krijt (geologische periode), afzettingen uit het Ordovicium (geologische periode) blauwroenblauwgroen, afzettingen uit het Cambrium (geologische periode) donkergroen

Doe met deze tabel je voordeel. Een kaart voor een vakantiefolder zal eerder uit oranje dan grijs moeten bestaan, en een industriegebied is eerder bruin of paars dan wit of groen. Islamitische landen zijn eerder groen dan paars. Uiteraard is deze lijst nooit compleet, het zijn sechtsslechts gangbare, algemene voorbeelden. Blauw is misschien wel de meest neutrale, veilige kleur. Daarnaast blijkt dat vrouwen en mannen andere voorkeuren hebben. Kan er gekozen worden tussen rood en blauw? Mannen vinden rode tinten mooier waar vrouwen blauwe tinten willen zien. Kan er gekozen worden tussen oranje en geel? Mannen vinden oranje mooier, vrouwen willen dan gele tinten zien. Moet je choropleten maken voor kaartillustraties in typische mannen-bladen of vrouwen bladen, dan zou je hier misschien gebruik van kunnen maken.

Kijk ook eens naar de troepenbewegingskaart van Centraal Europa. De kleur van Duitsland is ongelukkig gekozen. Dit lijkt wel een zee! Polen, Tsjechoslowakije en Oostenrijk lijken daardoor aan zee te liggen. Daarnaast zijn treden alle achtergrond kleuren te veel op de voorgrond. Het onderwerp (de troepenbewegingen) moeten meer opvallen. De politieke achtergrondkaart had daardwerkelijkdaadwerkelijk lichtere achtergrondkleuren (pasteltinten bijvoorbeeld) moeten hebben. Ook vallen de rode pijlen in Roemenië minder op dan in Tsjechoslowakije. Het gebrek aan dit cartografisch inzicht bij het samenstellen van deze kaart is erg jammer, te meer daar inhoudelijk de kaart met veel aandacht is samengesteld. De boodschap komt, ondanks de moeite die in de kaart is gestoken, echter minder goed aan.

Het laat zien dat de achtergrondkleur de opvallendheid van kleuren op de voorgrond bepalen. Bij de zes bovenste achtergrondkleuren lijken de kleurenpallettenkleurenpaletten steeds goed onderscheidbaar. Totdat je weet dat de oog-brein-combinatie bij kleurverschillen vooral de verschillen in grijstint ziet. Deze verschillen zijn in de onderste zes figuren te zien. Deze zes figuren laten overduidelijk zien dat de achtergrondkleur, en niet het kleurenpallet zelf, bepaalt welke kleur uit het kleurenpallet het meeste opvalt!

| [[Image:Randstad diagrammen met overlap.PNG|thumb|center|350px|Kartogram; Symbolen (de diagrammen) zijn getekend op 'willekurigewillekeurige' volgorde, dat wil zeggen de volgorde van hoe de objecten in de database / GIS-bestand staan.]]

In het linker figuur, een [[Geo-visualisatie/Inleiding_Cartografie#Kartogram|kartogram]], zijn de symbolen getekend op een 'willekurigewillekeurige' volgorde. Dat wil zeggen de volgorde van hoe de objecten in de database / het GIS-bestand staan. Dit dient opgemerkt te worden en verbeterd te worden. Soms is de overlap niet te zien, omdat er geen gedeeltelijke, maar gehele overlap plaatsvindt. Toch dient dit op de een of andere manier opgemerkt te worden! Oplossingen kunnen kunnen zijn door het gebruik van zogeheten aanhaallijnen van de plek waar de diagram had moeten staan naar een nieuwe 'vrije' plek op de kaart. De meeste GIS-pakketten kunnen dit automatisch met een optie zoals 'prevent chart overlap'. Een andere oplossing, vaak eleganter maar wat meer werk is door de diagrammen op de juiste volgorde van groot naar klein netjes over elkaar heen te tekenen; eerst de grote, daarna de kleine diagrammen. Dit is in de rechter figuur gebeurd.

| [[Image:Spoorafstanden op objectvolgorde getekend.PNG|thumb|center|350px|Spoorafstanden: de symbolen (lijnen met een kleur die afhankelijk is van de spoorafstand) zijn getekend op 'willekurigewillekeurige' volgorde, dat wil zeggen de volgorde van hoe de objecten in de database / GIS-bestand staan.]]

Hierboven zagen we al een verbetering van puntsymbologie. Hieronder nog enkele voorbeelden, waarbij ook vlakken veel rustiger en daardoor duidelijker gesymboliseerd worden. Met dank aan het Franse [[http://fr.wikipedia.org/wiki/Wikip%C3%A9dia:Atelier_graphique|Atelier graphique]], een heel ardigaardig initiatief van onder andere cartografen die bestaande kaarten verbeteren of kaarten op verzoek maken. Er worden daar veel meer voorbeelden inhoudelijk besproken.

| [[Image:DistributionCoconutCrab.png|thumb|center|360px|Het gebied waar de cocosnootkrabKokosnootkrab voorkomt, '''originele versie''']]

Hoewel bij de tweede versie ook extra informatie getoond wordt, is het duidelijk een verbetering, omdat het blauwe oppervlak van de originele versie figuurlijk gesproken overschaduwd wordt door het veel te donkere (groene) aardoppervlak. Het thema (het leefgebied van die krab) is daardoor als boodschap van de kaart te onopvallend. In de originele versie is dit beeld wél goed. Overigens, door de extra informatie van locaties waar die krab daardwerkelijkdaadwerkelijk is aangetroffen, wordt dit gebied visueel en inhoudelijk uitgelegd / ondersteund. Dit geeft een wat meer objectiever of betrouwbaardere kaart. Wanneer het beeld niet te druk of te onduidelijk wordt, is zo'n toevoeging daarom het overwegen waard. Ook beter: Europa (waar de doelgroep van de kaart waarschijnlijk woont) is nu wél zichtbaar; hierdoor gaat de kaart beter spreken, je ziet nu de afstand tot dat gebied. En tot slot is dit een aardig voorbeeld waar het stramien "less is more" nu eens niet op gaat. Er is rechts een informatielaag landsgrenzen toegevoegd. Strikt genomen is dit niet nodig. Toch leidt het niet tot meer onrust. Het is zeer subtiel uitgevoerd. Daarnaast zorgt het voor meer herkenbaarheid (van landen) op de kaart.

Hierboven zie je links een kaart met veel informatie. Er is niets mis met foto's en teksten toevoegen aan kaarten. GIS-pakketten ondersteunen dit meestal volledig. Het is voor voorlichting zeer effectief. Het overnemen van zo'n kaart voor (bijvoorbeeld) internet is niet altijd slim; de foto en de tekst kan vaak net zo goed buiten de kaart (in het artikel) geplaatst worden, als die al relevant is. In de verbeterde / andere versie is gekozen voor alléén de route van de orkaan. Daardoor valt waar het echt om gaat beter op. De kleuren geven aan waar meer (bruin) of minder (lichtbruin) schade is aangericht. De positie van de orkaan op een bepaalde datum, was een symbool dat niet in de legenda stond. Het astracteabstracte, geometrische symbool is vervangen door een beter figuratief symbool. Bovendien is het symbool in de nieuwe versie wel in de legenda vermeld, waardoor de begeleidende tekst in de kaart nu ook naar een leesbaardere plek is verhuisd. De kaart wordt nu ook niet meer verstoord door veel tekst over het getroffen gebied heem. Wellicht hadden hier beter blauwe (al of niet gearceerde) kleuren voor gebruikt kunnen worden in plaats van bruintinten; uit de legenda blijkt namelijk dat de schade vooral door inundaties (overstromingen) zijn veroorzaakt. Sterk: de verwoestende route van de orkaan is in de verbeterde versie rood gemaakt in plaats van zwart. Rood valt (tussen alle andere zwarte lijnsymbolen) meer op, en wordt geassocieerd met gevaar. Tot slot kan je je afvragen of de per landsdeel gerapporteerde schade ook per landsdeel in kaart had moeten worden gebracht; de schade zal vooral aan de kust hebben plaatsgevonden; bij de grens van het landsdeel zal de schade niet plotseling minder zijn geworden...!