Sterrenkunde van de Lokale Groep

Inleiding

Dit wikiboek gaat over de Sterrenkunde van de Lokale Groep van sterrenstelsels. (Klikken op gekleurde woorden brengt u naar een bijbehorend artikel op Wikipedia. Herhaald klikken op een figuur geeft een vergroting.) Met onze ster de Zon maken we deel uit van de Melkweg, een sterrenstelsel van minstens 100 miljard sterren. Dus een soort megastad van sterren. En die Melkweg ligt weer in de Lokale Groep van meer dan vijftig andere sterrenstelsels in het heelal. De Lokale Groep is een soort Randstad van sterren in de ruimte, met een paar grote steden en kleinere eromheen. (Een passend koekje bij het lezen van dit wikiboek is de Zeeuwse bolus in spiraalvorm, die in miniatuur enigszins lijkt op ons Melkwegstelsel.)

Onze eigen Melkweg

We zitten in ons eigen sterrenstelsel, de Melkweg, die we alleen van binnenuit kunnen waarnemen. Er is geen kosmische spiegel voorhanden, waarin we ons in onze omgeving kunnen bewonderen :-)). Dus moeten we het doen met beelden verkregen met verschillende soorten telescopen, voor zichtbaar licht, warmte- (infrarood-) en radiostraling. Maar ook voor röntgen- en gammastraling. Alsof we vanuit een zolderraam in een buitenwijk naar een stadscentrum kijken, en verschillend gekleurde brillen proberen. In zichtbaar licht zien we de Melkweg als een witte band, vandaar de naam. Blijkbaar kijken we vanuit een uithoek - een buitenwijk - naar binnen, naar het stadscentrum met wijken eromheen in een plat vlak. Blijkt dat de Melkweg lijkt op zijn grotere buurstad verder weg....

• 
  Ons eigen Melkwegstelsel gezien vanuit Chili bij ....
• 
  ... de Europese sterrewacht La Silla op verschillende tijdstippen in de nacht, 2013.

• Externe link: Sterk versnelde video van de Melkweg boven de Europese sterrewacht in Chili, 12 seconden, 2017.
  De Very Large Telescope (VLT) is zichtbaar in de verte.

Tien maal onze Melkweg van opzij gezien, in tien soorten straling:

De Melkweg van ons uit gezien op zijn zijkant in allerlei soorten straling. Het Melkwegcentrum staat in het midden. Van boven naar beneden: in radiostraling, onder meer van waterstof met golflengte 21 cm, in zichtbaar licht, en in röntgen- en gammastraling. NASA, 2007.

Onze grotere buurvrouw de Andromedanevel

De Andromedanevel staat op een afstand van 2,5 miljoen lichtjaar en heeft een doorsnee van 150.000 lichtjaar. Een lichtjaar is de afstand die het licht in een jaar kan afleggen, enorm: 9,3 biljoen kilometer.
De foto hieronder is gemaakt door een filter voor een bepaald soort rood licht (de Waterstof-Alfa spectraallijn) in 2010. Rechtsboven staat de ster Nu Andromedae in ons eigen Melkwegstelsel, waartoe ook al die andere losse sterren overal in beeld behoren. Verder de sterrenstelsels Messier 32 en Messier 110, satellieten van de Andromedanevel, en ook nog in de Andromedanevel zelf NGC 206, een groep felle jonge sterren. In onze Randstad zou de Andromedanevel bij vergelijking Amsterdam zijn, de grootste stad van de Randstad.

De Andromedanevel door een waterstof-alfa roodfilter, 2010.

Meer buren in de Lokale Groep van melkwegstelsels

De Lokale Groep heeft drie "grote steden":

1. de Andromedanevel (afstand 2,5 miljoen lichtjaar, diameter 150.000 lichtjaar, met ongeveer 1000 miljard sterren, ook M31 (nummer 31 in de catalogus van Messier) genoemd). Vergelijk in de Randstad de grootste stad Amsterdam.
2. onze Melkweg waar wij wonen (afstand Zon-centrum Melkweg 27.000 lichtjaar, diameter 90.000 lichtjaar, met zo'n 100-400 miljard sterren. "Den Haag").
3. de Driehoeknevel (Triangulum, afstand 3 miljoen lichtjaar, diameter 19.000 lichtjaar, met maar 40 miljard sterren, ook M33 genoemd. "Rotterdam").

De diameter van de Lokale Groep is ongeveer 10 miljoen lichtjaar.

De Lokale Groep (onvolledig), 2006. Klik op de namen van de sterrenstelsels voor Wikipedia-artikelen, vaak met foto's.
De namen van de drie "grote steden" Andromedanevel ("Andromeda Galaxy"), onze Melkweg ("Milky Way") en de Driehoeknevel (Triangulum) zijn geel. De schaal is aangegeven door het balkje, "1 million ly" (ly=light year) = 1 miljoen lichtjaar: licht doet een miljoen jaar over die afstand.

Weer de Lokale Groep van nabije melkwegstelsels.
De drie grootste stelsels zijn in het midden onze Melkweg, links iets naar boven de Andromedanevel (M31) en de kleinere Driehoeknevel (M33).
Afstanden zijn in stappen van 1 miljoen lichtjaar aangegeven, 2016.
Verder springt links het spiraalstelsel NGC 300 er nog uit.

Nog een keer een stukje van de Lokale Groep, nu van opzij gezien met bewegingen van groepsleden.
Links onze Melkweg met satellietstelsels, rechts de Andromedanevel (M31) met satellietstelsels, en rechtsonder de kleinere Driehoeknevel (M33).
Sterstromen (groepsreizen van sterren), intergalactische stofwolken (stofwolken tussen melkwegstelsels in) en halo's van donkere, onzichtbare materie staan aangegeven, 2021.

Zeeuwse boluskoekjes als de drie grootste spiraalstelsels in de Lokale Groep: ons Melkwegstelsel linksboven, de Andromedanevel M31 rechtsboven en daaronder de Triangulum Driehoeksnevel M33. Niet op schaal!