Vrij leren/Inleiding

We willen allemaal graag vrij zijn. ook als het gaat om leren. Maar als we vrij worden gelaten, dan voelen we ons vaak verloren. Om met vrijheid om te gaan, hebben we een zekere mate van inzicht en vaardigheid nodig. Om vrij te kunnen leren is een helder inzicht in jezelf (je emoties en gedachten) verreist. Pas als je belemmerende denkpatronen, overtuigingen en emoties weet los te laten, kom je tot leren dat niet is geconditioneerd. De grootte van de ruimte die je weet te scheppen door bewust te zijn, is maatgevend voor de geestelijke vrijheid die je hebt. Naast het ontwikkelen van deze vrijheid leert dit boek je eveneens hoe je deze vrijheid om kunt zetten in vrij leren. Als men gelooft dat het leven en het universum als doel heeft om te leren, dan kan men vrij leren gelijkstellen aan vrij leven. In vrij leren leer je voornamelijk accepteren wat er is inclusief hoe je denkt. Die acceptatie, juist ook van onze als door de cultuur bestempelde duistere kanten, zorgt voor het ruimer zien van het universum - inclusief onszelf - zoals die echt is. Deze verbreding en afstand zorgt voor meer mogelijkheden om af te wijken van ingeslepen patronen. Met andere woorden we worden vrijer!

Waarde

"I refuse to be educated" - Jaggi Vasudev

Geluk

Vrijheid is de basis voor geluk. Wat is vrijheid? Wat kun je doen om meer vrijheid te krijgen? Zijn er net als voor een boeddhist in het leren juwelen voor handen die leiden tot meer vrijheden? Dat is waar dit boek over gaat. En dan niet voorschrijvend, want dat zou niet vrij zijn, maar uitnodigend om zelf een onbewuste gevoeligheid te ontwikkelen (intuïtie) om moeiteloos vrij te handelen in bepaalde situaties - zie de grondstelling Wu wei in het taoïsme) - Met moeiteloos wordt bedoeld dat je niet hoeft te aarzelen om te besluiten, niet hoeft te kiezen, maar vrij je gevoel kan volgen; "vrijheid is de toestand waarin je niet hoeft te kiezen" (Jiddu Krishnamurti). Dit is overigens wat we meestal ook doen (zie onbewust leren); we volgen ons hart waarna het hoofd dit achteraf uitlegt als een bewuste keuze. Een vrije geest is eentje die alleen kan staan zonder invloed van anderen en daardoor creatief kan zijn, anders kan denken, nieuwe ideeën scheppen of productief kan leren.

Absolute vrijheid lijkt niet mogelijk te zijn in de wereld in de betekenis van doen waar je zin in hebt of gebeuren wat jij wilt dat gebeurt. Jouw vrijheid zal altijd de vrijheid van een ander beperken. Je bent ook niet vrij over waar je lichaam wel of niet mee komt. Hetzelfde geldt voor je geest. Het besef van dat je in het leven gevangen bent, kan je doen concluderen dat je niet vrij kunt zijn en worden. Behalve als je je niet met je geest of lichaam identificeert. De waarnemer van dat je lichaam en geest in een cel zitten, staat buiten die cel. Het omarmen van de onzekerheid, kwetsbaarheid en onbestendigheid die het leven biedt, geeft juist vrijheid, want alles is mogelijk als we ons er niet tegen verzetten en het leven zelfs wensen zoals het komt in lijn met de stoïcijnse filosofie.

Hedendaags

Vrijheid is hedendaags een belangrijk thema want het leven van kinderen en jongeren is echter steeds minder vrij geworden. Vrij in de zin dat ze veel minder dan bijvoorbeeld in de jaren zestig zelf bedenken en bepalen waar ze hun tijd aan besteden ("internal locus of control"). Dat komt niet alleen door ouders aangereikte activiteiten als muziek, sport, huiswerkbegeleiding en de toename in tijd die ze met hun kinderen besteden, maar ook door scholen waar kinderen meer tijd op verblijven en thuis veel meer tijd aan huiswerk moeten besteden. En dat terwijl kinderen gedurende de grootste deel van onze geschiedenis heel vrij werden gelaten in hun ontwikkeling. Daarnaast scoren Nederlandse kinderen volgens de OESO wereldwijd gezien heel slecht als het gaat om intrinsieke motivatie door de dictatuur van toetsen en rapportages. Meer vrijheid in het leren kan de motivatie en creativiteit terugbrengen en onze grote natuurlijke behoefte − de Homo Ludens oftewel de spelende mens noemde de historicus Johan Huizinga ons daarom − aan vrij te spelen bevredigen.

Kern

In vrij leren heeft als kernwaarde dat de waardevolste waarheid voor de lerende intern ligt en niet te achterhalen is wanneer er beperkingen worden opgelegd van buitenaf. Het ter discussie stellen van geloof of theorie door de lerende is daarbij cruciaal om zo aan eigen waarheidsvinding te doen. De autoriteit ligt in het vrij leren dus bij de lerende zelf of die lerende kiest vanuit eigen overweging zijn (tijdelijke) autoriteit. Het gaat bij vrij leren niet om concluderen - dat beperkt de vrijheid en flexibiliteit van de geest - maar om het verwerven van inzicht. De waarde van vrij leren wordt niet bepaald door de onderwijsgevende, maar in hoe goed de lerende zijn onderwijs kan "nemen"; een onderwijsnemende wordt.

Concept

"Voorbij het idee over wat goed is en wat fout is, is een prachtige tuin. En daar zal ik je ontmoeten." - Jalal ad-Din Rumi

Filosofisch

De heersende gedachte tot aan het eind van de negentiende eeuw en die nog steeds door veel mensen wordt geloofd, is dat ieder mens een essentie heeft (essentialisme). Het is zijn of haar roeping om deze essentie recht te doen om een "goed" mens te zijn. In die opvatting is er geen noodzaak of zelf zin aan je leven te geven, dat wordt al door je essentie dus door "god" bepaald. De vrijheid is gelegen in hoe je jouw roeping te onderzoeken en hoe die essentie te ontwikkelen (vrij leren).

Friedrich Nietzsche geloofde hier niet in en dacht dat het leven uiteindelijk betekenisloos is - NIETS IS ER als homofoon voor NIETZSCHE - (nihilisme). Hij was een inspirator voor het sociaal constructivisme, omdat Nietzsche stelde dat dingen geen eigen essenties hebben, maar sociale constructies zijn. Deze reacties op het slaafs opvolgen van een aangeboren of aangeleerde essentie, geeft de vrijheid om aan het leven zin te kunnen geven.

Jean-Paul Sartre de grondlegger van het existentialisme stelde dat het bestaan vooraf gaat aan het geven van betekenis aan dat bestaan. Het is aan ons zelf om dat te doen en niet aan "god". Het omgaan met deze enorme overvloed aan vrijheid bestempelde Satre als pijnlijk, omdat er geen enkele richtlijnen zijn waaraan je steun kunt vinden. Omgaan met vrijheid in je bestaan is dus lastig, en omgaan met vrijheid in het leren als onderdeel daarvan dus ook.

Alan Watts spreekt over vrijheid in het leren

Zelfbeschikking

Vrij leren is een vorm van leren waarin de lerende de hoogst mogelijke mate van zelfsturing over zijn leren heeft.. Het zelf mogen bepalen en bedenken van zowel het leerdoel als het leerproces. Dat betekent dat er geen controle wordt uitgeoefend door derden en er ook geen eisen aan het leren door anderen dan de lerende zelf aan worden gesteld. De motivatie is daarom geheel intrinsiek, wat niet betekent dat de lerende los staat van zijn sociale omgeving. De samenleving heeft wel degelijk een belangrijke invloed op de keuzes en voorkeuren van de lerende. De invloed is echter in vrij leren niet georganiseerd, laat staan geformaliseerd. De lerende heeft dus in vrij leren alle ruimte om een connectie te maken met zijn drijfveren en andere innerlijke eigenschappen. Zich leren te bevrijden van controlerende organisaties of systemen om de eigen geest open, oprecht en helder te laten zijn. Je kan alleen vrij leren als je vrij bent om waar te nemen. Dat betekent dat je zonder oordeel kunt kijken. Dat bereik je door een grote motivatie en inzet.

Differentiatie

Vrij leren kan men niet realiseren door één methode te hanteren. De lerende is immers aan het roer en zal zich vrij voelen als hij zijn eigen stijl kan toepassen (leerstijl). Een unificerende leerstijlindeling die we in de reeks boeken over leren hanteren, is te kijken naar de lerende zijn voorkeur voor reproductief, productief, betekeningsgericht of toepassingsgericht leren. Dit boek is bedoeld voor de lerende die dit onderwerp met een reproductieve leerstijl benadert. Een leerstijl waarbij de lerende graag met hetgeen hij aangeleverd krijgt identificeert, uitgebreid (vanuit verschillende perspectieven) waarneemt en wil herhalen. Door een dichtvorm te hanteren met suggesties die hopelijk het onbewuste aan het werk zetten om zelf te verkennen wie de lerende is en wat bij hem of haar past.

Lerende met een andere leerstijl bij dit onderwerp kunnen profijt hebben bij dit boek om het concept vrij leren beter te begrijpen en daar een betere betekenis en toepassing aan te geven. Iemand met een toepassingsgerichte leerstijl kan zichzelf vervolgens vrij laten leren door speels te leren, terwijl de betekenisgerichte lerende vooral baat heeft bij het onderzoeken wat passend leren voor hem of haar inhoudt. De productieve lerende (die toepassing en betekenisgericht combineert) kan zijn vrijheid in leren passend en speels vormgeven door zijn leren als een "onderneming" te beschouwen (ondernemend leren). Uiteraard kan je de leervoorkeuren van een persoon niet 100% vangen in een model (ook niet in deze indeling), dus laat iemand vooral zonder teveel bewuste keuzes intuïtief een passende mix maken van al deze vormen van leren.

Uitdagingen

Vrij leren kan ook tot onvrijheid leiden! Immers, als we zonder nadenken onze instincten volgen en zomaar gaan spelen, dan worden we in feite bestuurd door onze onbewuste. Dat is op zich geen probleem, tot we komen tot leerdoelen die juist het onbewuste willen tarten. Als we merken dat onze instinctieve of aangeleerde automatismen niet naar onze eigen wens zijn. Onze voorkeuren om te leren (leerstijl) ons niet helpen om op de beste manier onze leerdoelen te bereiken. Als we in spirituele termen vrij willen komen in onze geest, dan zullen we het onbewust leren bewust moeten bijsturen. Dat vraagt inzicht in hoe leren werkt. Je kunt dus stellen dat vrij leren alleen in zijn volle omvang kan als we het leerproces zelf ook helemaal kunnen beïnvloeden naar eigen smaak. Dat vraagt om te leren leren en te leren bewust onbewust te leren. Je kunt alleen vrij leren als je vrijheid en leren zelf ook onder de knie hebt. Als je dat namelijk niet hebt dan kan de verstrekte vrijheid leiden tot angst die voorkomt uit existentiële onzekerheid (wie ben ik en wat is het beste voor mij?).

Om toch enigszins het proces van leren over vrijheid en leren over leren te motiveren zonder er zelf sturing in te nemen, is de rest van het boek een gedicht dat hopelijk de lezer prikkelt om zelf te ontdekken hoe zij of hij over deze onderwerpen denkt en wat haar of zijn wensen zijn. Dit kan met name geschikt zijn voor een lerende met een reproductieve leerstijl, om deze uit te dagen (tegen de eigen voorkeur in) te leren zelf betekenis te geven aan het geleerde, het zelf te vertalen in een concrete toepassing en uiteindelijk te komen tot een persoonlijke unieke productie van wat leren en vrijheid precies inhoudt. Belangrijk voor vrij leren is dat men aan alles leert te twijfelen en alleen als men zelf overtuigd is geraakt iets van een ander aanneemt.

De vrijheid om te leren versterk je door niet vast te houden aan je eigen overtuigingen. Het is de kunst om met een gedachte in je hoofd te spelen, zonder dat je hem perse accepteert - "It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it." is een quote vaak onterecht aan Aristoteles toegeschreven hoewel de betekenis wel volgt uit zijn kennisleer zoals beschreven in zijn eerste boek uit de Ethica Nicomachea - Tegelijkertijd is vertrouwen in jezelf cruciaal om vrijheid te durven nemen en creatief te zijn; je eigen uniciteit toe te laten en zelfs te showen aan de wereld.

Stapsgewijs

Bij het invoeren van vrijheid van leren in een bestaande onderwijssetting is het verstandig dit te zien als een proces, met realistische stappen die naar meer vrijheid leiden in plaats van direct volledige vrijheid te implementeren.

Beter is het om het verhogen van de vrijheid door haalbare stappen vanuit de al bestaande situatie te doen zodat men onderweg niet struikelt.

Vrij leren vormgeven binnen bestaande onderwijsvormen kan worden gestimuleerd door het gebruik van verschillende technologische middelen, zoals "blended learning" (). Blended learning is een combinatie van online en klassikale onderwijsactiviteiten, waarbij studenten kennis en vaardigheden kunnen ontwikkelen met behulp van verschillende leermodi. Dit biedt studenten meer flexibiliteit en vergroot hun mogelijkheden om hun eigen leerstijl te kiezen ().

Daarnaast is het belangrijk om een omgeving te creëren waarin studenten de vrijheid krijgen om hun eigen leerdoelen te stellen, zelf te bepalen welke materialen en activiteiten ze gebruiken om te leren en waar ze hun eigen leerpad volgen om hun doelen te bereiken (). Door studenten de vrijheid te geven om hun eigen leerstijl en leerpaden te kiezen, kunnen ze zich meer betrokken voelen bij hun leerproces en meer gemotiveerd zijn om hun leerdoelen te bereiken.

Om studenten te helpen hun eigen leerstijl en leerpaden te ontdekken, kunnen leraren hen ook ondersteunen bij het maken van keuzes. Bijvoorbeeld door studenten te helpen verschillende leerstrategieën te ontdekken en te gebruiken, hen te helpen bij het maken van een leerplan en hen te begeleiden bij het bereiken van hun leerdoelen (Keller, 2010). Flexibele leeromgevingen kunnen worden gebruikt om studenten meer kansen te geven om deel te nemen aan leeractiviteiten en om studenten te begeleiden in hun leerproces () Het gebruik van flexibele leeromgevingen vergroot ook de interactiviteit tussen studenten en docenten ().

Door deze strategieën te gebruiken, kunnen studenten de vrijheid krijgen om hun eigen leerstijl en leerpaden te ontdekken binnen bestaande onderwijsvormen, waardoor ze betrokken blijven bij en gemotiveerd zijn voor hun leerproces.