Westerse esoterie/De drie traditionele wetenschappen

Gefantaseerde uitbeelding van Ptolemaeus uit de 16e eeuw. Houtsnede door Theodore de Bry (1528-1598).
Het opschrift luidt:
"Sustinuit caelos humeros fortisimus Atlas Incubat ast humeris terra polusque tuis."
De machtige Atlas torste het gewicht van de hemelen op zijn schouders. Maar dat van de aarde en zijn pool rust op de Uwe.

De drie traditionele wetenschappen

De hoofdstromingen die binnen de westerse esoterie door esoterici "traditionele wetenschappen" worden genoemd, bestonden reeds in de oudheid, en werden vooral in de renaissance meer in samenhang bestudeerd. Occultisme behoort tot een latere periode.[10] Ze zijn te vergelijken met rivieren die niet specifiek aan een bepaalde periode verbonden zijn en waaraan elke periode eigen invullingen geeft. Zelfs het 19e-eeuws sciëntisme slaagde er niet in om deze drie hoofdstromen te doen verdwijnen, en ook nu nog zijn ze persistent aanwezig.

Alchemie

Onder alchemie verstaat men een brede discipline die bestaat uit zowel natuurfilosofie als praktijk en (scheikundig) experiment. Het bekendste aspect van deze traditionele wetenschap is transmutatie, de omzetting van gewone metalen in zilver en goud (chrysopoeia) en de bereiding van een panacee, een levenselixir. De laatste decennia verschenen publicaties over alchemie door wetenschapshistorici en cultuurwetenschappers die nieuwe inzichten hebben gebracht over het fenomeen van de alchemie. Boeken en manuscripten die eeuwenlang ongelezen bleven worden nu vanuit hun historische context bestudeerd.

Alchemie moet in samenhang met astrologie worden bestudeerd, een oudere traditie die eveneens de relatie tussen mens en universum bestudeert. De symbolentaal van alchemie is voor een deel astrologisch, maar maakt ook gebruik van een eigen iconografie.

Astrologie

Astrologie is de traditionele wetenschap die de samenhang bestudeert tussen de stand van de hemellichamen en gebeurtenissen op aarde. Technieken, methodes en het achterliggend wereldbeeld van westerse astrologie worden met name beschreven in de Tetrabiblos van Claudius Ptolemaeus uit de 2e eeuw. Dit werk steunt dan weer op voorafgaande hellenistische tradities en uiteindelijk op de Babylonische astrologie.

Het maken van voorspellingen is slechts een aspect van astrologie; het belang voor de esoterie ligt vooral in de visie op mens en universum als zijnde onlosmakelijk verbonden, en de vooronderstelling dat het doorgronden van deze relatie - middels de juiste kennis en technieken - belangwekkende inzichten kan opleveren (zie ook Microkosmos en macrokosmos).

Magia

De derde traditionele wetenschap die binnen de westerse esoterie een belangrijke rol vervult, is magie of magia. In de periode van het renaissancehumanisme was er een heropleving van astrologie, hermetisme en neoplatonisme. De 'occulte wetenschappen' (een 19e-eeuwse benaming) werden enthousiast bestudeerd en uitgeoefend vanuit de visie dat het universum een organisch, sympathetisch geheel was waarin alle niveaus (micro- en macrokosmos) met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk waren. De visie van een 'levend' universum met verschillende niveaus van werkelijkheid vindt men bijvoorbeeld terug bij de Italiaanse renaissancehumanist Pico della Mirandola.