Wikijunior:Aardrijkskunde/Bibliotheek

Omdat je aardrijkskunde vanuit heel erg verschrikkelijk veel invalshoeken kan bekijken en het systeem van de Wikibooks misschien overbelast kan raken door al die pagina's die nu al gemaakt zijn, (waar soms heel weinig informatie op staat) lijkt het een goed idee om alle informatie die we nu al met zijn allen in dit boek hebben neergezet in grotere hoofdstukken te zetten. Het aantal hoofdstukken is teruggebracht naar twaalf en alle informatie die ooit in dit boek stond, staat nu hieronder.

Binnenkant van de aarde

In dit hoofdstuk leren we over de binnenkant van onze planeet.

Onze planeet aarde is geen lege bol. Maar wat zit er dan binnen in onze aarde? Om het je te kunnen voorstellen, vergelijken we de aarde met een gekookt eitje.

De aarde als een ei

een gekookt eitje

Aan de buitenkant van het ei zit de harde schaal. Daaronder zit het eiwit en helemaal in het midden zit de eierdooier (het eigeel).

Hoe ziet onze aarde er nu uit?

• De schaal van het ei is als de buitenkant van de aarde. In het echt is deze laag nog dunner dan de schaal! Het heet aardkorst.
• Het eiwit kan je vergelijken met de mantel.
• Het eigeel in het midden is zoals de kern.

Een plaatje van de binnenkant

Op de tekening hieronder zie je nog een deel van de buitenkant van de aarde. De zeeën zijn blauw gekleurd en de werelddelen in het groen.

In de tekening zie je dat er net als bij het ei een stuk uitgesneden is.

De drie grote delen van de binnenzijde van de aarde zijn nog verdeeld in verschillende lagen.

• De kern is geel gekleurd en bestaat uit een binnenkern en buitenkern
• De mantel is oranje gekleurd en bestaat uit een binnenmantel, een overgangszone en een buitenmantel.
• De aardkorst is blauw en groen gekleurd. Hij bestaat uit werelddelen en zeeën.

kijkje aan de binnenkant van de aarde

• 6. aardkorst

• 5. buitenmantel

• 4. overgangszone

• 3. binnenmantel

• 2. buitenkern

• 1. binnenkern

Continenten

Onze planeet aarde bestaat voor een groot deel uit water. De rest is land. Het land is verdeeld in 7 grote stukken die we continenten noemen. Zo'n continent (zeg: kon-tie-nent) of werelddeel bestaat uit een heleboel landen.

Kijk goed naar de afbeelding van de ronddraaiende aarde. In het echt draait de aarde dezelfde richting op als op het plaatje. Al het blauwe wat je op het plaatje ziet zijn de oceanen en zeeën van onze planeet. Het land is op sommige plaatsen groen. Daar groeien veel bomen en planten. Andere plaatsen zijn geel. Dat zijn de woestijnen.

We leren nu de namen kennen van de 7 continenten. Op het plaatje heeft elk continent een andere kleur gekregen. We hebben het plaatje van de aarde een beetje moeten uitrekken om alles te kunnen zien. Anders kon je de continenten aan de achterzijde van aardbol niet zien.

• Europa (zeg: Uu-roo-pa)
• Azië (zeg: Aa-zie-je)
• Afrika (zeg: A-frie-ka)
• Oceanië (zeg: Oo-see-jaa-nie-je)
• Noord-Amerika (zeg: Noort-a-mee-rie-ka)
• Zuid-Amerika (zeg: Zuit-a-mee-rie-ka)
• Antarctica (zeg: An-tark-tie-ka)

Kijk heel goed naar de vorm van de verschillende continenten. Kijk ook of ze meer vanboven, in het midden of meer onderaan de wereldbol liggen. De zeeën zijn niet gekleurd.

---

Ken de continenten

Als je alles hierboven goed bestudeerd en geleerd hebt, doen we enkele testjes.

Test 1

Eerst de gemakkelijkste: geef bij elke kleur de naam van het continent. Zorg dat je het juist kan uitspreken.

• Rood:
• Oranje:
• Geel:
• Roze:
• Lichtgroen:
• Donkergroen:
• Blauw:

Test 2

Herken de continenten op de wereldbol:

Dit is ....

Dit is ....

Dit is ....

Dit is ....

Dit is ....

Dit is ....

Dit is ....

Test 3: Astronaut spelen

Een astronaut of ruimtereiziger kijkt vanuit zijn ruimteschip naar de planeet aarde. Kan jij op de ronddraaiende planeet de continenten aanwijzen?
Opgelet: Antarctica kan je hier eventjes niet zien omdat het onderste deel van de wereldbol niet zichtbaar is.

Wijs de 6 andere continenten aan. Kijk goed naar de vorm van de werelddelen en of ze bovenaan, in het midden of onderaan de planeet liggen.

Landen

In de wereld zijn er 194 landen. Hier kan je leren hoe ze heten, waar ze precies liggen op de wereldbol, wat de hoofdstad is van het land en hoe de vlag van het land eruit ziet.

De landen zijn ingedeeld per continent. We gaan er vanuit dat je de continenten weet liggen op de wereldbol.

Wat je vanbuiten moet leren

• in welk werelddeel (continent) een land ligt.
• elk land in Europa op de kaart kunnen aanwijzen.
• de hoofdstad van elk land in Europa kennen.

Klik telkens op één van de continenten om de landen te leren

Europa

Azië
Afrika
Oceanië
Noord-Amerika
Zuid-Amerika
Antarctica

Europa

Vlag	Land	Kaart
Vlag van Albanië	Land: Albanië Hoofdstad: Tirana
Vlag van Andorra	Land: Andorra Hoofdstad: Andorra La Vella
Vlag van België	Land: België Hoofdstad: Brussel
Vlag van Bosnië-Herzegovina	Land: Bosnië-Herzegovina Hoofdstad: Sarajevo
Vlag van Bulgarije	Land: Bulgarije Hoofdstad: Sofia
Vlag van Cyprus	Land: Cyprus Hoofdstad: Nicosia
Vlag van Denemarken	Land: Denemarken Hoofdstad: Kopenhagen
Vlag van Duitsland	Land: Duitsland Hoofdstad: Berlijn
Vlag van Estland	Land: Estland Hoofdstad: Tallinn
Vlag van Finland	Land: Finland Hoofdstad: Helsinki
Vlag van Frankrijk	Land: Frankrijk Hoofdstad: Parijs
Vlag van Griekenland	Land: Griekenland Hoofdstad: Athene
Vlag van Hongarije	Land: Hongarije Hoofdstad: Boedapest
Vlag van Ierland	Land: Ierland Hoofdstad: Dublin
Vlag van IJsland	Land: IJsland Hoofdstad:Reykjavik
Vlag van Italië	Land: Italië Hoofdstad: Rome
Vlag van Kazachstan	Land: Kazachstan Hoofdstad: Astana
Vlag van Kroatië	Land: Kroatië Hoofdstad: Zagreb
Vlag van Letland	Land: Letland Hoofdstad: Riga
Vlag van Liechtenstein	Land: Liechtenstein Hoofdstad: Vaduz
Vlag van Litouwen	Land: Litouwen Hoofdstad: Vilnius
Vlag van Luxemburg	Land: Luxemburg Hoofdstad: Luxemburg
Vlag van Macedonië	Land: Macedonië Hoofdstad: Skopje
Vlag van Malta	Land: Malta Hoofdstad: Valetta
Vlag van Moldavië	Land: Moldavië Hoofdstad: Chisinau
Vlag van Monaco	Land: Monaco Hoofdstad: Monaco-Ville
Vlag van Montenegro	Land: Montenegro Hoofdstad: Podgorica
Vlag van Nederland	Land: Nederland Hoofdstad: Amsterdam
Vlag van Noorwegen	Land: Noorwegen Hoofdstad: Oslo
Vlag van Oekraïne	Land: Oekraïne Hoofdstad: Kiev
Vlag van Oostenrijk	Land: Oostenrijk Hoofdstad: Wenen
Vlag van Polen	Land: Polen Hoofdstad: Warschau
Vlag van Portugal	Land: Portugal Hoofdstad: Lissabon
Vlag van Roemenië	Land: Roemenië Hoofdstad: Boekarest
Vlag van Rusland	Land: Rusland Hoofdstad: Moskou
Vlag van San Marino	Land: San Marino Hoofdstad: San Marino ministaat
Vlag van Servië	Land: Servië Hoofdstad: Belgrado
Vlag van Slovenië	Land: Slovenië Hoofdstad: Ljubljana
Vlag van Slowakije	Land: Slowakije Hoofdstad: Bratislava
Vlag van Spanje	Land: Spanje Hoofdstad: Madrid
Vlag van Tsjechië	Land: Tsjechië Hoofdstad: Praag
Vlag van Turkije	Land: Turkije Hoofdstad: Ankara
Vlag van Vaticaanstad	Land: Vaticaanstad Hoofdstad: Vaticaanstad
Vlag van Verenigd Koninkrijk	Land: Verenigd Koninkrijk Hoofdstad: Londen
Vlag van Wit-Rusland	Land: Wit-Rusland Hoofdstad: Minsk
Vlag van Zweden	Land: Zweden Hoofdstad: Stockholm
Vlag van Zwitserland	Land: Zwitserland Hoofdstad: Bern

Atmosfeer

Wat is lucht?

Lucht is een mengsel van gassen. 78% van droge lucht bestaat uit stikstof, 21% uit zuurstof, bijna 1% uit het edelgas argon en 0,03% uit koolstofdioxide. Lucht bevat normaal 0,5% tot 4% water. Je hebt lucht nodig om te leven. Telkens als je inademt haal je verse lucht binnen. Als je uitademt verdwijnt de lucht weer. Vooral de zuurstof in de lucht heeft je lichaam nodig.

De Celsiusschaal

Als je iets wil vertellen over het weer, kun je ruwweg zeggen dat het koud of warm is, maar dat zegt zo goed als niks over de temperatuur. De temperatuur wordt meestal in een getal uitgedrukt. Dat getal is gebaseerd op een bepaalde schaal. In Nederland zeggen wij meestal graden Celsius. Dat is de Celsiusschaal.

Luchtdruk

De luchtdruk kan je zien als de kracht die de lucht op je lichaam uitoefent. De luchtdruk op aarde verandert voortdurend een beetje. Dat wordt altijd in het weerbericht verteld.

De luchtdruk komt door het gewicht van de lucht. De lucht die in de dampkring zit, rust op de aarde. Zelfs de lucht heeft een gewicht. Door de zwaartekracht wordt de lucht aangetrokken. De luchtdruk is die druk van het gewicht van de totale kolom lucht op een stukje aarde van 1 bij 1 meter uitoefent.

Als je een ballon opblaast, neemt de luchtdruk daarin toe. Als de luchtdruk buiten de ballon hoger wordt, zal het ballonnetje iets gaan krimpen. Eenvoudige luchtdrukmeters werken met een soort ballonnetje van metaal. Maar de luchtdruk verandert zo langzaam dat je het meestal niet ziet aan een ballon.

De luchtdruk wordt in hectopascal (hPa) uitgedrukt, maar vaker en ouderwets nog in atmosfeer. Vlak boven de grond is de luchtdruk het hoogst. Hoe hoger je komt, hoe lager de druk is. Er zijn dan ook minder luchtmoleculen, en daardoor is het hoog in de bergen moeilijker om goed te ademen.

De luchtdruk is niet overal op aarde hetzelfde. Dat komt door de zon. Als de zon schijnt warmt de lucht op, en stijgt deze omhoog. Dan komt er onderaan een lagere zon. Daar is dan een lagere luchtdruk. Dan gaat de lucht van andere plekken daarheen stromen. Daardoor ontstaat dan weer wind.

Wind wordt veroorzaakt door een luchtdrukverschil op aarde.

Temperatuur

De lucht heeft een temperatuur. Warme lucht is bijvoorbeeld 25 graden in de zomer. In de winter als het -10 graden is vriest het.

Luchtvochtigheid

De lucht heeft ook een luchtvochtigheid. Dat is de hoeveelheid waterdamp in de lucht. Als er teveel water in de lucht zit, gaat die waterdamp condenseren, er worden kleine druppeltjes, dat noemen we mist. Of in de badkamer zie je het stomen. Als je dat ziet is de luchtvochtigheid 100%. Meer waterdamp kan de lucht niet opnemen. In jouw eigen longen is de luchtvochtigheid ook 100%. Dat kan je goed zien als je op een koude dag uitademt. Dan komt er een wolkje mist uit je mond.

In een woestijn is de luchtvochtigheid heel laag. Daar kan het in de buurt van de 0% komen. Maar in Nederland en België is de luchtvochtigheid meestal tussen de 20% en 60%.

Luchtsoorten

Soms heeft een grote hoeveelheid lucht dezelfde vochtigheid en temperatuur. Dan noem je het een luchtsoort. De luchtsoort moet wel een horizontaal gebied van 1000 kilometer beslaan. De hoogte van zo'n gebied kan variëren van 100 meter tot de totale troposfeer. De lucht in zo'n gebied is 3 tot 9 dagen in een zogeheten brongebied geweest. In die dagen kreeg de lucht zijn eigenschappen. Het brongebied ligt altijd compleet boven land of boven zee. Bovendien is het altijd vlak. Woestijnen zijn goede brongebieden. Bovendien moet zo'n gebied bijna windstil zijn, omdat de lucht er een langere periode moet blijven. Als de lucht het brongebied verlaat, kunnen de eigenschappen van de lucht langzaam, maar zeker veranderen. Uiteindelijk kan deze helemaal verdwijnen.

Luchtsoorten die zijn eigenschappen boven zee hebben gekregen, zijn vochtiger dan luchtsoorten die boven land gevormd zijn. Er zijn vier verschillende basissoorten lucht:

1. Equatoriale lucht. Dit heeft een gemiddelde temperatuur tussen 25 en 30°C en is zeer vochtig.
2. Tropische lucht. Deze soort wordt ook weer in twee verschillende groepen verdeeld. Maritieme tropische lucht is heel vochtig en heeft een temperatuur van ongeveer 25°C. De tweede groep is continentale tropische lucht. Deze lucht is erg droog en heet: de temperatuur kan oplopen tot 50°C! Erg heet dus.
3. Polaire lucht. Ook deze soort lucht kun je weer in twee soorten verdelen: maritieme polaire lucht is altijd vochtig. Deze lucht is tamelijk warm in de winter en koel in de zomer. Continentale polaire lucht is droog en koud in de winter en de temperatuur kan dalen tot maar liefst 50 graden onder 0. In de zomer is de continentale polaire lucht warm. Ook nog steeds erg droog.
4. Arctische lucht. Dit is de laatste luchtsoort. Deze luchtsoort is koud. Toch is er een verschil tussen tussen maritieme en continentale lucht: namelijk dat maritieme lucht in de winter minder koud is als continentale lucht.

Soms komen er twee verschillende soorten lucht tegen elkaar aan te liggen. Dan ontstaat er een front. Dat moet je niet voorstellen als een lijn, het is een gebied van minstens 10 kilometer breed. Daar zal de koude lucht altijd naar beneden zakken, omdat koude lucht zwaarder is dan warme. Als de koude lucht vanaf een meetpunt het verste weg is, wordt het front een koufront genoemd. Maar als de warme lucht het verste weg is, wordt het een warmtefront genoemd. In een front verandert het weer heel snel. De windrichting en de windsnelheid is verschillend in de verschillende luchtsoorten, maar ook de temperatuur en de vochtigheidsgraad. In een front regent het vaak, omdat de warme lucht opstijgt en dan afkoelt. Dan kan de lucht niet meer zoveel water houden en dan valt het als regen naar beneden.

Luchtspiegelingen

Misschien ben je weleens in de woestijn geweest. Dan zie je in de verte een oase en dan wil je er wat drinken. Je rent erop af en weg oase! Het is een FATA MORGANA, een luchtspiegeling. Hoe werkt dat: door de hitte gaat de lucht trillen. Soms werkt dat als een soort spiegel. Iets wat zich achter de horizon bevindt wordt dan weerspiegeld. Dan lijkt het alsof het heel dichtbij is... maar schijn bedriegt!

De atmosfeer

De atmosfeer is een laag lucht om de aarde. Dat woord is uit de Griekse woorden 'atmos' (damp) en 'sphaira' (sfeer) samengesteld.

Als je naar een satellietfoto kijkt, zul je zien dat de atmosfeer dun is, vergeleken met de aarde. De atmosfeer is een paar duizend kilometer dik. Hoe hoger je komt, hoe minder lucht.

Ook zul je zien, dat de atmosfeer blauw van kleur is. Dat komt door de breking van het zonlicht. Daarom is de lucht blauw.

Troposfeer

De meeste lucht van de aarde zit in de troposfeer. De troposfeer is de onderste laag van de dampkring, die ongeveer 10 kilometer dik is. Hij wordt ook wel de weersfeer genoemd, omdat het weer ontstaan in de troposfeer.

De troposfeer is de enige luchtlaag waarin op natuurlijke wijze leven voorkomt. Dus alles wat leeft, moet het hebben van de onderste luchtlagen van de dampkring.

Stratosfeer

Boven de troposfeer is de stratosfeer. De stratosfeer is een stuk kouder dan de troposfeer. Het is daar al gauw zestig graden onder nul.

Op ongeveer 25 kilometer hoogte is de ozonlaag. Het ozon wat daarboven zit, zorgt ervoor dat de gevaarlijke stralingen van de zon ons niet kunnen bereiken.

Mesosfeer

De mesosfeer bevindt zich tussen 50 en 80 kilometer boven het aardoppervlak. Het is daar al gauw honderd graden onder nul. BRRRRR! Van de mesosfeer is heel erg weinig bekend. we kunnen er niet iets onderzoeken. Voor luchtballonnen is het net te hoog en voor raketten en voor satellieten te laag. we zullen misschien zullen we hier nooit iets nuttigs over komen te weten.

Ionensfeer

Tussen 80 en 400 kilometer hoogte is de ionensfeer. Misschien heb je weleens op televisie poollicht gezien. Dat wordt in de ionensfeer gevormd. Bovendien verbranden hier meteoren tot vallende sterren en worden er radiogolven naar de aarde gekaatst.

Exosfeer

Hier is bijna geen lucht meer. Het is ook de buitenste laag van de atmosfeer rond de aarde en de luchtdruk is nog maar een miljardste van die op de aarde.

Luchtverontreiniging

Luchtverontreiniging zijn vreemde stoffen in de lucht. Ze kunnen slecht zijn voor de gezondheid van mensen, dieren en planten. Belangrijke luchtverontreinigende stoffen zijn zwaveloxiden, stikstofoxiden en fijnstof.

Proef: Luchtverontreiniging voorkomen
Benodigdheden: NIKS! Makkelijk, hè? Nu ga je zelf helpen om zo veel mogelijk luchtverontreiniging te voorkomen. Het is makkelijker dan je denkt. Hier zijn wat voorbeelden: gooi nooit afval op straat ga niet met de auto naar school. Neem liever de fiets of het openbaar vervoer stook geen brandjes steek geen vuurwerk af met oud en nieuw Stuur deze proef ook door aan je vrienden en laat die hem dan doorsturen naar hun vrienden! Als je dat doet, komt er minder luchtverontreiniging!
Wat heb ik geleerd:

Wind

Inleiding

Een orkaan is enorm vernietigend.

Wind is bewegende lucht. De beweging is het gevolg van een luchtdrukverschil op aarde. (lees daarover in het hoofdstuk lucht) De windrichting en de windkracht veranderen de hele tijd. Soms waait de wind zo hard, dat er dingen worden verwoest. Bomen worden uit de grond gerukt en de daken vliegen van de huizen. Als het zo hard waait, noem je dat een tornado. Gelukkig hebben wij die in Nederland en België nooit. Maar soms is er wel eens een hele harde storm dat bomen omwaaien.

Schaal van Beaufort

De windkracht wordt met een nummer weergegeven. Dat noem je een Beaufortnummer. Het nummer geeft aan hoe sterk de wind is. Bij elk nummer hoort ook een naam. Bijvoorbeeld 9 Beaufort is een storm.

kracht	benaming KNMI	benaming zeevaart	gemiddelde snelheid over 10 minuten (km/h)	uitwerking boven land en bij mens	uitwerking boven zee
0	stil	windstil	0-1	rook stijgt recht of bijna recht omhoog	spiegelglad
1	zwak	flauw en stil	1-5	windrichting goed af te leiden uit rookpluimen	kleine golfjes, geschubd oppervlak
2	zwak	flauwe koelte	6-11	wind voelbaar in gezicht, weerhanen tonen nu juiste richting, blad ritselt	kleine, korte golven
3	matig	lichte koelte	12-19	opwaaiend stof, vlaggen wapperen, spinnen lopen niet meer	kleine golven, breken, schuimkopjes
4	matig	matige koelte	20-28	papier waait op, haar raakt verward, geen last van muggen meer	golven iets langer, veel schuimkoppen
5	vrij krachtig	frisse bries	29-38	bladeren van bomen ruisen, gekuifde golven op meren en kanalen, vuilcontainers waaien om	matige golven, overal schuimkoppen, af en toe opwaaiend schuim
6	krachtig	stijve bries	39-49	problemen met paraplu's en hoeden waaien af	grotere golven, schuimplekken, vrij veel opwaaiend schuim
7	hard	harde wind	50-61	het is lastig tegen de wind in te lopen of te fietsen	golven worden hoger, beginnende schuimstrepen
8	stormachtig		62-74	twijgen breken van bomen, voortbewegen zeer moeilijk	matig hoge golven, schuimstrepen
9	storm		75-88	schoorsteenkappen en dakpannen waaien weg, kinderen waaien om, takken breken af, alleen zwaluwen en eenden vliegen nog	hoge golven, rollers, zicht wordt slechter door schuimvlagen
10	zware storm		89-102	grote schade aan gebouwen, volwassenen waaien om, bomen raken ontworteld, vogels blijven aan de grond	zeer hoge golven, zee wordt wit van het schuim, overslaande rollers, verminderd zicht
11	zeer zware storm		103-117	grote schade aan bossen	extreem hoge golven, zee geheel bedekt met schuim, sterk verminderd zicht
12	orkaan		>117	verwoestingen	lucht is vol met verwaaid water en schuim, zee volkomen wit, vrijwel geen zicht meer

Windmolens

Oude molens

"De Zwaan" in Ouddorp.

Molens werken op wind. In Nederland staan heel veel oude molens, en in Vlaanderen ook wel een aantal. Er zijn bijvoorbeeld molens waarmee water wordt weggepompt. Verder zijn er nog molens die gebruikt werden om graan te malen of hout te zagen.

Een windmolen werkt zo:
Allereerst vangen wieken de wind op. De wieken zitten vast aan het bovenste draaipunt van de molen. Dat wordt een as genoemd. Om deze as is het bovenwiel aangebracht. Die draait met de as mee en overbrengt de beweging van de koningsspil. Dat is een lange, verticale balk die bij een kolenmolen de maalstenen aandrijft en bij een poldermolen het scheprad of de vijzel. Zo wordt het water opgepompt.

Er zijn ook watermolens, vooral in België, maar daar hebben we het nu niet over. Watermolens worden behandeld in het hoofdstuk over energie.

Moderne windmolens

Er zijn ook witte, hoge molens. Er komen er steeds meer van. Zo’n molen noem je een windturbine. Die worden gebruikt om elektriciteit op te wekken. De wind laat de wieken draaien. Doordat de wieken draaien, gaat er ook een as draaien. Die staat dan weer in verbinding met een dynamo, net zoals op je fiets, die elektriciteit maakt. Voor meer informatie over dynamo's, die met een moeilijk woord generatoren worden genoemd, lees het hoofdstuk over elektriciteit.

Jouw eigen molen

Zelf kun je ook een molen maken.

Proef: Jouw eigen molen
Benodigdheden: papiertje van 10 bij 10 cm, schaar, naald, strootje Vouw een papier van 10 bij 10 centimeter tweemaal in tweeën, knip de vouwen tot op vijf centimeter van het midden. (NIET TOT HET EINDE!) Pak een hoek, hou hem naar het midden, bewegend in een met de klok meegaande richting. Hou het bij je vinger en doe het vier keer. Steek een naald door het midden van het molentje. Vervolgens steek je hem op een strootje. Klaar!
Wat heb ik geleerd:

Weer

Wolken

Wolken

Iedereen heeft wel eens wolken gezien. Ze kunnen wit en grijs zijn. Maar waar bestaan deze wollige dingen uit?

Wolken bestaan uit waterdruppeltjes en ijskristalletjes. Ze ontstaan vooral door opstijgende lucht.

Je kunt wolken in vier typen verdelen:

1. Lage bewolking
2. Middelbare bewolking
3. Hoge bewolking
4. Cumuliforme bewolking

Lage bewolking

Je spreekt van lage bewolking als de wolken tussen de 0 en 2000 m boven de aarde zweven. Mist is ook laaghangende bewolking die tot de grond reikt.

Middelbare bewolking

Wolken halverwege de troposfeer, tussen 2000 en 5500 meter worden middelbare wolken genoemd.

Hoge bewolking

Wolken die boven een hoogte van 5500 meter voorkomen, bestaan meestal helemaal uit ijskristallen. Ze lijken heel langzaam te bewegen of zelfs stil te staan, maar door de grote hoogte geeft dat een vertekend beeld: in werkelijkheid gaan ze snel, soms meer dan 100 km/uur. Veel van deze wolken hebben een draderige, harige of veerachtige vorm.

Cumuliforme bewolking

Cumuliforme bewolking is bewolking die zich niets aantrekt van de andere drie typen wolken. Er zijn wolken die op 80 km hoogte voorkomen. Dat zijn cumuliforme wolken.

Eigen bewolking

Kijk uit: deze proef is gevaarlijk. Doe hem dus met je ouders erbij!

Proef: Jouw eigen wolk
Benodigdheden: lucifers, smalle kaars, grote glazen fles, ouders Steek de kaars aan, pak de fles en hou hem ondersteboven. Steek de kaars vijf seconden in de hals van de fles. KIJK UIT, want de fles kan heet worden. Haal na vijf seconden de fles weg, laat hem afkoelen en bedek de hals van de fles met je mond. Blaas hard en probeer die lucht in je fles te krijgen! En als je je mond dan uiteindelijk weghaalt, heb je je eigen wolk gemaakt. Hoe zag hij eruit?
Wat heb ik geleerd:

Neerslag

Als er water neervalt in de vorm van water, ijs of sneeuw, spreek je van neerslag. Meestal komt het uit wolken.

Regen

Regen.

Regen ontstaat als er zo veel waterdruppels in de wolk zitten, dat ze tegen elkaar botsen en zo groter worden. Hoe groter de waterdruppel, hoe sneller hij zakt (van 1cm/uur tot 10m/s). Hoewel de lucht in de wolk opstijgt, zal na veel botsingen de groeiende waterdruppel uiteindelijk naar beneden vallen. Tijdens het vallen groeit de druppel door botsingen sterk, maar verliest hij ook water (droogblazen) en alleen de grote druppels halen de grond. In warme landen zie je soms hoge wolken met een regensliert die in de droge lucht onder de wolk snel weer verdampt en nooit de grond raakt. Soms is het in de tropen zo warm en vochtig onder de regenende wolk, dat opstijgend vocht de wolk weer aanvult en deze blijft regenen. Dit kan alleen als de temperatuurverdeling in de lucht gunstig is.

Als het hard regent, kunnen er soms enorme regenplassen ontstaan. Soms kan het gebeuren, dat als je door zo'n plas rijdt met je auto, dat de motor afslaat. Ook kan dat het zicht verminderen en dat zorgt voor gevaar in het verkeer.

IJzel

IJspegels aan een boom.

IJzel is regen die bevroren is op de grond of op voorwerpen bij het aardoppervlak. langst te handhaven.

De neerslag valt dan in de vorm van regen uit de zachte lucht, maar de druppels koelen onderweg in de koude lucht weer af. Zodra de regen de koude grond of voorwerpen daarop bereikt, bevriezen de druppels. Het ijs dat zo ontstaat, noemen we ijzel. Bevriest de regen al eerder, dan spreekt men van ijsregen. Het resultaat is hetzelfde: ook ijsregen kan aan de grond vastvriezen en een ijslaagje vormen. IJsregen kan ook als "ronde knikkertjes" (hagel) op de bodem vallen en wegrollen. Ook kan het, als het op takken komt, ijspegels veroorzaken.

Door ijzel kunnen de wegen heel glad worden en dat is heel gevaarlijk voor het verkeer.

Hagel

Een zware hagelbui.

Hagel ontstaat wanneer kleine ijs- en sneeuwkristallen terechtkomen in luchtlagen met grote onderkoelde waterdruppels. Het bovenste deel van een buienwolk, waar het meer dan 20 °C vriest, bevat ijskristallen, terwijl het onderste deel, met temperaturen tussen -10 en -20 °C, onderkoelde druppels bevat. Dalende en stijgende luchtbewegingen in de wolk jagen ijsdeeltjes door niveaus met veel onderkoeld water. Zo komt ze in botsingen met andere onderkoelde druppels en ijs. De onderkoelde druppels zetten zich af op de ijskristallen, die groeien en ten slotte als hagel uit de wolk vallen.

Als het hagelt, valt er meestal veel hagel tegelijk naar beneden. Daardoor wordt je zicht flink verminderd en kan het gevaar opleveren voor het verkeer.

Mist

Valleimist

Mist kan ontstaan door afkoeling rond zonsondergang of vaak pas tegen zonsopkomst en vormt zich het eerst boven een weiland waarschijnlijk in de buurt van een sloot waar de lucht vochtig is. De eerste mist zien we dus meestal langs de weg en mistbanken die de weg opdrijven lossen daar in eerste instantie op door luchtbeweging en warmte van het verkeer. De mistvrije "tunnel" kan op sommige weggedeelten een tijdje standhouden, maar op andere plaatsen hangen de mistbanken meteen over de weg. Vooral zo'n situatie, met grote verschillen in zicht, is gevaarlijk voor verkeer dat pas in de mist snelheid mindert.

De meeste misten verdwijnen in de loop van de dag, maar sommige vallei misten kunnen dagen duren.

Doordat mist het zicht vermindert, kan het heel erg gevaarlijk zijn voor het verkeer.

Sneeuw

Sneeuw in de bomen.

Wanneer de temperatuur plotseling onder het vriespunt daalt, veranderen de piepkleine waterdruppels van de wolken in hele fijne ijsnaaldjes. Op weg naar beneden blijven deze naaldjes kleven aan stofdeeltjes (zandkorrels, rook- of asdeeltjes) die in de lucht zweven. Hierdoor vormen zich kristallen, sneeuwsterren. Deze sterren kunnen allerlei vormen hebben, maar ze zijn altijd zespuntig.

Wanneer het waait, klitten de sneeuwsterren, op hun weg naar de aarde, samen en vormen een vlok. Zo'n vlok bestaat uit wat ijs en heel veel lucht tussen de ijsnaaldjes. Zie het als een kussen vol veren met lucht ertussen. Vlokken zijn onregelmatig, klein of groot, maar wanneer het windstil is, dwarrelen ze één voor één naar beneden.

Sneeuw kan gladde wegen veroorzaken en daardoor gevaarlijk zijn voor het verkeer.

Weerman spelen

In deze paragraaf ga je weerman (of weervrouw natuurlijk) spelen. Zolang je deze proef doet, kun je een beetje het weer voorspellen. Gaat de zon schijnen of blijft het regenen? Word jij de nieuwe Erwin Kroll of Marjon de Hond? Veel plezier!

Proef: Weerman spelen
Benodigdheden: buitenthermometer, barometer of een krant, fles, kiezelstenen, maatbeker, kladblok Wolken Bestudeer de wolken en noteer in je blocnote waar de wolken heen drijven en hoe ze eruit zien. Wind Kijk naar de wolken waar ze heen drijven. Als de richting verandert, is de windrichting veranderd en kan dat betekenen dat er regen of sneeuw op komst is. Temperatuur Bekijk elke dag de temperatuur op een buitentemperatuur in de schaduw op dezelfde tijd. Luchtdruk Als je een barometer hebt, zet dan in je blocnote wat hij aangeeft. Als je geen barometer hebt, de luchtdruk staat ook aangegeven op de weerpagina's van kranten. Bekijk van dag tot dag of de druk is toegenomen of afgenomen. Regen Verzamel buiten regenwater in een open fles. Leg kiezelstenen op de bodem om de fles rechtop te houden. Meet aan het eind van een regenachtige dag de regen die je hebt opgevangen door het water in een maatbeker te gieten.
Wat heb ik geleerd:

Aardbeving

De aarde bestaat werkelijk uit verschillende platen die over elkaar schuiven. Hierdoor bewegen de continenten ook! Als twee van deze platen tegen elkaar botsen dan gaan ze heel hevig trillen. Dit is wat wij ervaren als een aardbeving!

Aardbevingen worden gemeten met de schaal van Richter.

Sommige gebieden op de aardbol zijn veel gevoeliger voor aardbevingen dan andere. Hier in België en Nederland bijvoorbeeld hebben we nooit zware aardbevingen, maar rond de San Andreas breuklijn rond Californië in Amerika zijn aardbevingen veel minder zeldzaam!

Tsunami

Een tsunami is een reusachtige watergolf (uit de zee) die met een enorme kracht het land overspoelt.

Tsunami's kunnen een zeer verwoestend effect hebben, denk maar aan de tsunami die Zuid-Oost Azië trof enkele jaren geleden!

Tsunami's kunnen verschillende oorzaken hebben. De tsunami die Zuid-Oost Azië trof werd veroorzaakt door een sterke zeebeving. Deze zeebeving deed het water trillen en deed bepaalde stromen ontstaan waardoor de krachtige vloedgolf ontstond.

oorzaken

Als veel water in korte tijd word verplaatst kan een tsunami ontstaan. Deze vloedgolven kunnen veroorzaakt worden door een zeebeving, een aardbeving in zee, door een meteoriet, of door een vulkaan die uitbarst onder zee of dicht bij zee, vooral als er dan veel gesteente in zee schuift. Als er een gletsjer of ijsberg plotseling ineen valt kan ook een vloedgolf ontstaan. Ook kan het zijn dat er grote stukken land of gebergte het water invallen. Hierdoor ontstaan vaak kleinere tsunami’s omdat er minder water word verplaatst. De meeste tsunami’s komen voor rond de Grote Oceaan, omdat langs de randen daarvan de meeste aardbevingen plaatsvinden.