Naamgeving

In de chemie wordt met ontzettend veel verbindingen gewerkt, die soms heel erg veel op elkaar lijken. Een goed systeem voor het geven van namen aan verbindingen is dan, soms letterlijk, van levensbelang.

Natriumchloride: Dit is een witte, kristallijne verbinding die vooral als keukenzout, zeezout, himalayazout, en onder nog veel meer namen wordt verkocht. De meeste mensen eten er dagelijks behoorlijke hoeveelheden van, en pas bij een hoeveelheid van 30 gram in één keer wordt het een dodelijke ervaring.
Kaliumcyanide: Ook bekend als cyaankali, is een witte, kristallijne verbinding die vooral bekend is als ingrediënt van zelfmoordpillen in spionagefilms en moordwapen in detectiveseries op de tv. Gebruik van ook kleine hoeveelheden leidt al snel tot een letale ervaring.

Beide hierboven beschreven stoffen zijn wit, vast en kristallijn. Een juiste naam en etiket op het potje stel je waarschijnlijk wel op prijs.

Geschiedenis

Namen voor stoffen zijn in de chemie belangrijk. Ze maken het mogelijk aan te geven welke stof gebruikt is voor een bepaald experiment. Je moet het dan wel eens zijn over hoe stoffen genoemd worden. Naamgeving is een typisch Nederlands woord. Internationaal wordt meestal het woord Nomenclatuur of de Engelse vorm Nomenclature gebruikt.

Nomenclatuur

De eerste chemici, of liever gezegd de alchemisten, noemden een stof zoals iedereen om hen heen de stof noemde, in hun eigen taal. De naam was dan afgeleid van een opmerkelijke eigenschap, vindplaats of toepassing. Met de ontdekking van steeds meer stoffen werd het noodzakelijk regels af te spreken over de namen. Internationaal gebeurt dat in de IUPAC, maar er zijn per taalgebied commissies die de taalgebonden aspecten van de internationale regels bekijken. Bovendien, omdat voluit geschreven of gesproken namen toch ook taalgebonden zijn, zijn ook afspraken gemaakt over de notatie in symbool-vorm. Hierbij worden de chemische symbolen weer gebruikt.

Chemische symbolen

De grote tweedeling in de chemie, organisch en anorganisch, geldt ook in de regels over naamgeving. Dit hoofdstuk gaat over de nomenclatuur van de anorganische verbindingen.

De nomenclatuur van de anorganische verbindingen is ook weer in twee groepen verdeeld, die van de zouten en die van de moleculaire verbindingen. In onderstaan schema is een en ander aangegeven.

Chemische Nomenclatuur	Anorganisch Nomenclatuur	Nomenclatuur van Zouten	Kation	Alleen metaal
				samengesteld ion
			Anion	Alleen niet-metaal
				samengesteld ion
		Nomenclatuur van Moleculaire Anorganische Verbindingen
	Organische Nomenclatuur

Dit hoofdstuk behandelt de naamgeving van het groen aangegeven stuk in bovenstaande tabel.

Organisch en Anorganisch

Nomenclatuur van zouten

Zouten zijn opgebouwd uit positieve en negatieve ionen.

De positieve kationen bestaan meestal uit een metaal-atoom dat een of meer elektronen heeft afgestaan.
De negatieve ionen zijn ofwel een atoom van een niet-metaal (rechtsboven in het periodiek systeem) dat een of meer elektronen heeft opgenomen, ofwel een samengesteld ion met meer elektronen dan nodig zijn om de totale kernlading te compenseren.

De naamgeving is dan ook op een combinatie van de naamgeving van de kationen (positief), en de anionen (negatief).

Naamgeving zouten

Notatie en naamgeving van kationen

Als ionen worden beschreven wordt de lading altijd rechts-boven het symbool genoteerd, eerst de grootte, dan het positief of negatief zijn. De aanduiding "1" voor de grootte wordt weggelaten. Voor positieve ionen betekent dit bijvoorbeeld:

{\ce {Na^+, Ca^2+, Cr^3+}}

.

Voor de naam van positieve ionen bestaande uit een metaal-atoom dat een of meer elektronen heeft afgestaan geldt de regel: De naam van het positieve ion is de naam van het metaal. Indien nodig wordt de lading tussen ronde haakjes direct achter de naam van het metaal gezet. Bijvoorbeeld:

ijzer(II) voor ${\ce {Fe^{2+}}}$
ijzer(III) voor ${\ce {Fe^{3+}}}$

Kationen

Notatie en naamgeving van anionen

Net als bij de positieve ionen word ook bij negatieve ionen de lading rechts boven het element-symbool genoteerd. Omdat ook vaak samengestelde ionen als anion optreden is netjes noteren wel belangrijk:

{\ce {F^{-}, O^{2-}, N^{3-}, NO3^{-}, PO4^{3-}}}

.

De nomenclatuur van de negatieve ionen is lastiger, want veel negatieve ionen bestaan uit samengesteld ionen. Vaak is dat een atoom van een niet-metaal waar een of meer zuurstofatomen covalent aan gebonden zijn.

Het centrale deel van de naam is afgeleid van het niet-metaal. De "officiële" naam van het niet-metaal wordt gebruikt. Dat betekent: de naam waar het chemische symbool van is afgeleid. In onderstaande tabel is van de meest voorkomende elementen aangegeven hoe dit in zijn werk gaat:

Element	Symbool	"Officiële" naam	deel in anion	zonder zuurstof	Voorbeeld met zuurstof
Koolstof	C	Carbon	carb	carbide	carbonaat
Stikstof	N	Nitrogenium	nitr	nitride	nitraat
Zuurstof	O	Oxygenium	ox	oxide	-
Fluor	F	Fluor	fluor	fluoride	-
Fosfor	P	Fosfor	fosf	fosfide	fosfaat

Anionen

Verschillende aantallen zuurstofatomen

De naam is afhankelijk van het aantal zuurstof-atomen. In onderstaande lijst is de systematiek aangegeven voor de anionen waarin chloor het centrale atoom is:

Beschrijving	Regel	met chloor	formule
Geen zuurstof	~ide	chloride	${\ce {Cl-}}$
1 zuurstof-atoom	hypo~iet	hypochloriet	${\ce {ClO-}}$
2 zuurstof-atomen	~iet	chloriet	${\ce {ClO2-}}$
3 zuurstof-atomen	~aat	chloraat	${\ce {ClO3-}}$
4 zuurstof-atomen	per~aat	perchloraat	${\ce {ClO4-}}$