Inleiding tot de westerse wijsbegeerte/Wat is het nut van wijsbegeerte?

Wat is het nut van wijsbegeerte?

Elke student filosofie krijgt de vraag: "wat kan je daarmee doen?" te horen. Die vraagt komt voort uit een sterke focus op het nut, meer specifiek het economisch nut (lees: perspectief op betaald werk), van een studie. Ook door de opkomst van de exacte wetenschappen wordt vaak getwijfeld aan het nut van de wijsbegeerte, of zoals Stephen Hawking het formuleerde: "Philosophy is dead." ("Filosofie is dood".) Filosofen zouden achterlopen op de moderne ontwikkelingen van andere wetenschappen. Toch heeft de studie van de wijsbegeerte en de moraalwetenschappen wel degelijk zin, lees verder.

Wijsbegeerte als studie van onze intellectuele geschiedenis

Wijsbegeerte is vanuit historisch perspectief de studie van onze intellectuele geschiedenis:

• Hoe heeft het denken van de mens zich over de loop der eeuwen ontwikkeld?
• Welke invloed hadden deze denkwijzen (op het dagelijkse leven, op het culturele leven,...)?
• Welke factoren leiden tot veranderingen in paradigma's? (wetenschappelijk paradigma=samenhangend stelsel van modellen en theorieën)
• ...

Wijsbegeerte als antwoord op vragen waarop de andere wetenschappen geen antwoord kunnen bieden

Een aantal voorbeeldvragen waarop de andere wetenschap geen eenduidig antwoord kan geven:

• Hoe geef ik mijn leven zin?

Hierop bestaat geen eenduidig wetenschappelijk antwoord, terwijl de vraag naar zingeving wel door zeer veel mensen als relevant wordt ervaren. Je kunt je als filosoof natuurlijk wel baseren op de psychologie en meer specifiek op onderzoek dat uitwijst wat ons gelukkig maakt en elementen hiervan gebruiken om een antwoord te formuleren op deze oeroude filosofische vraag.

• In welke omstandigheden zijn abortus en euthanasie verantwoord en hoe reguleren we dit?

Opnieuw kan men ook hier geen eenduidig antwoord geven: er is niet één wetenschappelijke methode die dan naar de conclusie leidt voor de beste regulering, maar dit betekent niet dat ethici niet kunnen overleggen met allerlei experts (dokters, verpleegkundigen in de palliatieve zorg,...) zodat men kan uitzoeken welke wetgeving de meest wenselijke is;

• (Speculatief:) Wat zijn de voor- en nadelen van het transhumanisme? Is het wenselijk dat de mens zichzelf overstijgt?

Is het wenselijk dat de mens zichzelf overstijgt en zijn biologische grenzen van zich afzet? Is eeuwig leven - los van of het technisch mogelijk is - een goede zaak of is het immoreel jegens de volgende generaties? Mogen we ons brein zomaar aanpassen en zo ook onze persoonlijkheid aanpassen? Kunnen we met het transhumanisme evolueren naar een vorm van 'speciësisme' (dit wil zeggen dat sommige menselijke rassen - in casu de transhumanistische - beter zijn dan andere)?

Opgave: In de concentratiekampen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de nazi's vele wrede medische experimenten uitgevoerd. Ook in Japan werd er op mensen geëxperimenteerd. Sommige van deze experimenten hebben unieke medische kennis opgeleverd. Het is echter een moreel dilemma of deze kennis, die met zulke wrede methoden verkregen werd, gebruikt mag worden. Vindt u het kunnen dat zulke kennis gebruikt wordt? Hoe zou een deontoloog reageren? Hoe zou een utilitarist reageren? Als je een aap vanaf het begin van zijn leven met alle mogelijke middelen differentiaalrekening tracht aan te leren, zal dit nooit lukken. Het brein van de aap is simpelweg niet 'gemaakt' voor het begrijpen en toepassen van de differentiaalrekening. Het brein van de mens kan dit wel, maar ook het menselijke brein heeft zijn limieten, net als het vorige voorbeeld een limiet van het brein van de aap aantoonde. Denkt u dat het menselijke brein in staat is om de immense complexiteit van onze wereld, bijvoorbeeld de fysica (van het enorm kleine tot het immense grote), te begrijpen en echt te doorgronden? Waar ligt de limiet van het menselijke brein? Jan en Piet liggen naast elkaar op hun sterfbed. Jan heeft een vrij moeilijk leven gehad. Op zijn vijfde overleed zijn moeder en moest zijn vader, die vaak te veel alcohol consumeerde, helemaal alleen voor hem zorgen. Jan heeft echter een positieve wending kunnen geven aan deze aanvankelijk negatieve ervaring door ze neer te schrijven in een boek. Zijn boek werd ontdekt en zo heeft hij carrière gemaakt als schrijver. Ook in het liefdesleven is het niet altijd rozengeur en maneschijn geweest; hij heeft veel relaties gehad die mislukten voor hij 'de ware' had gevonden, maar door zijn vorige ervaringen besefte hij hoe kostbaar zo'n relatie wel was. Piet heeft het van in het begin een pak makkelijker gehad. Aan de hand van een cd-rom met al zijn genen en bio-engineering kon men bij hem vermijden dat hij ooit ziek zou worden en zelfs vermijden dat hij ooit pijn zou leiden. Men kon ook uitzoeken wat voor hem het meest geschikte beroep was en wie voor hem de meest geschikte partner was. Hij heeft nooit moeten zoeken en dingen uitvinden op de harde manier zoals Jan dat heeft moeten doen. Nu liggen ze echter samen op hun sterfbed en blikken ze terug op hun leven. Wie heeft volgens jou het meest interessante leven geleid; wie heeft het meest 'geleefd'? Welk leven zou jij verkiezen en waarom?