Filosofisch woordenboek/U

• Universalia ofwel universaliën - vaak gebruikt in een zin als 'het probleem van de universalia'. Het betreft binnen de metafysica de status van algemene begrippen die aanduiden welke eigenschappen en kwaliteiten particuliere dingen gemeen hebben (->'universeel'). Zo hebben verschillende stoelen in een kamer toch 'stoelheid' gemeen. Het probleem van de universalia kan als volgt worden voorgesteld: zoiets als 'rood' kun je van allerlei dingen zeggen, maar bestaat er op zichzelf zoiets als rood of roodheid? Meestal wordt daar door filosofen 'ja' op geantwoord, maar er zijn twee met elkaar strijdige standpunten: realisme en nominalisme. Het realisme zegt: universalia zijn werkelijkheid en als zodanig onafhankelijk van het menselijk denken. Nominalisten zeggen: universalia zijn niets anders dan woorden en zijn zelf niet werkelijk. In de middeleeuwen is over deze kwestie heel wat gebakkeleid in de zogenaamde 'universaliënstrijd'.
• Upanishaden: een onderdeel van de hindoeïstische Shruti-geschriften. De oudste Upanishads behoren tot de Vedische geschriften. Zij komen voor bij elk van de vier Veda's.
• Utilitarisme, ook wel utilisme genoemd, is een ethisch-filosofische stroming die de morele juistheid van een handeling laat afhangen van de waarde van deze handeling voor het algemeen nut.
• Utiliteitsfilosofie - Zuiver op het praktische nut gerichte filosofische stroming.