Leren leren/Bewust

Dit boek is in ontwikkeling. Volg de wijzigingen door bij elk hoofdstuk op de ster te klikken of gebruik de toetscombinatie [alt+shift+w].

Leren leren kan je niet doen vanuit wat je al bewust bent. Immers dan zou hetgeen dat je wilt ontwikkelen - het bewustzijn - hetgeen zijn dat de ontwikkeling gaat doen. Bewust leren kan alleen plaatsvinden op hetgeen nog buiten het huidige bewustzijn is en er via bepaalde technieken in wordt gebracht. Dat kan komen van buiten ons brein bijvoorbeeld via andere breinen (sociaal leren), maar ook van gebieden binnen ons brein die voorheen onbewust zijn.

Inzicht

Discussie is zilver, uitleggen is goud, luisteren is oud ijzer

Om te leren leren is het van belang inzicht te krijgen in het leren. Daarvoor dienen we het leerproces en de leerresultaten te monitoren. Daarbij is het van belang dat het resultaat niet voorop staat, maar de lol in leren (het leerproces). Het vooruitzicht echter op een mooie uitkomst vergroot de lol tijdens het leren natuurlijk sterk. Mooi vanuit het perspectief van de lerende wel te verstaan.

Op zo'n monitor of dashboard zal men in ieder geval het geplande of doorlopen leerproces, de gekozen leermethodiek en de geleverde kwaliteit willen bewaken. Op grond van de feedback kun je kritisch reflecteren op de gekozen leerstrategie. Een onderwijsgevende kan de onderwijsnemende leren – door voordoen, nadoen en vervolgens zelf doen – om zijn actief eigen leerproces te beïnvloeden. Leren leren is immers zorgen dat de leerling zijn eigen leraar wordt en dat is verstandig want de grootste invloed op het leren heeft de lerende zelf. In plaats van object van onderwijs wordt de lerende subject (Paulo Freire).

Om dit te bereiken moet de lerende worden gedreven en bedreven in zelfsturing van zijn leren. Daarvoor is het nodig dat de lerende ontdekt wat hij weet en denkt (hoe los ik problemen op), de waarde achterhaalt van bepaalde leerdoelen, inzicht heeft in passend leerproces daartoe en situaties opzoekt of creëert die aansluiten bij de eigen leerstijl. Dit alles leidt niet alleen tot inzicht over leren, maar ook tot bijvoorbeeld de ontwikkeling van meta-cognitieve en studievaardigheden, betere feedback en hogere verwachtingen. Deze effecten hebben direct een grote positieve invloed op het leerresultaat. Het zelf controle nemen over leren heeft op korte termijn ook een klein effect op het leerresultaat, maar wel een duurzaam effect. Het is zo door opeenstapeling een diepte-investering die zich op langere termijn terugbetaalt.

Leerinvloeden

Circle of influence door medeleerlingen

Het kan helpen om in het leren inzicht te krijgen wie er invloed hebben gehad op het leerproces van een lerende. Men kan daardoor bijvoorbeeld de organisatievorm van het leren (individueel, tweetallen, triades, groepen, ploegen of cohort) beter kiezen en inrichten.

Proces

Leerpaden worden gevormd door leerdoelen te verbinden middels leeractiviteiten

Het leren van leren is verreist om te komen tot vrij, bewust, passend, speels, ondernemend, onderzoekend en ontwerpend leren en om hetgeen onbewust is geleerd om te zetten in bewust leren. Het proces dat is ondergaan of dat men wenst te ondergaan, kan men modelleren als reis waarin de leerdoelen de bestemmingen zijn die kunnen worden bereikt door tal van leeractiviteiten oftewel verschillende routes.

De reden is dat leren an sich een lastige discipline is om onder de knie te krijgen, los van hetgeen men daadwerkelijk wenst te leren. Dit is vergelijkbaar met dat je naar Limburg wilt rijden (je bestemming), maar eerst moet leren autorijden om daar überhaupt te komen. Aangezien de motivatie komt vanuit de gewenste eindbestemming, is het leren autorijden een noodzakelijke saaie, lastige en tijdrovende extra inspanning. Om dit niet al te zeer een rem te laten zijn op het leerproces kan men ervoor kiezen om niet zelf te rijden, maar achterin een taxi te stappen. Al rijdend zal men van de chauffeur handelingen zien en al doende leren zonder dat de eindbestemming in gevaar komt (botsing). Voor vrij, bewust, passend, speels, ondernemend, onderzoekend en ontwerpend leren is het dus aan te raden het inrichten van het leren wel te sturen (en dus niet het subject of de eindbestemming of de voorkeuren). Je zorgt er zo voor dat het leren (na de altijd zinvolle strubbeling) succesvol is geweest en dat leidt tot zelfvertrouwen om meer vrijheid te nemen en vertrouwen van de omgeving om meer vrijheid te durven geven. Dit lijkt paradoxaal; het leren leren doe je ordelijk en volgens succesvolle methodes zodat je het leren in vrijheid zelf kan doen.

Methodiek

Ik wil wel "waar" voor mijn leergeld.

Leven is soms een pijnlijk proces. Door deze pijn lerend te maken (bewust te beleven en te doorleven), levert het uiteindelijk ook wat op.

De leervoorkeuren bepalen of een leermethode passend is.

Leren is heel persoonlijk. Wat voor de een werkt, hoeft niet aan te sluiten bij de ander. Immers, er zijn net zoveel leerstijlen als er mensen op aarde zijn. En deze voorkeuren kunnen ook per situatie verschillen. Dat betekent echter niet dat er geen uit ervaringen en uit onderzoek algemeen geldende principes zijn voor een passende methodiek.

Om principes zelf eerst te ontdekken is ondoenlijk, om ze eerst te leren is demotiverend, tijdrovend en lastig (zie noodzaak), om ze eigen te maken vraagt veel vallen en opstaan, welke ruimte er nauwelijks is in het onderwijs (je kunt niet eerst leren leren en dan pas beginnen met de eindtermen van je opleiding) en teveel doorzettingsvermogen vraagt (leersuccessen zijn te beperkt). Dit betekent niet dat het leren leren over hoe je met die vrijheid om kunt gaan een dogma is. Het blijft een persoonlijke ontdekking. Echter het is van het grootste belang dat je daarin een bepaalde strategie heel bewust kiest en als waren niet zonder kip als een kip zonder kop leert. Het leren leren is als het leren van kwantummechanica; heel onverstandig, ineffectief en onhaalbaar om zelf te ontdekken.

In het leveren en kaderen van principes over leren, ligt de voornaamste rol van de onderwijsgevende. Het bieden van meta-kaders waar binnen men veilig vrij kan leren, oftewel het opvoeden in het leren is zijn vak. Als deze kaders eenmaal aldoende onder de knie komen en de onderwijsnemende ook die kaders door eigen ervaringen kan en mag aanpassen, dan wordt de rol van de onderwijsgevende steeds kleiner. Wat ook het doel van elke onderwijsgevende zou moeten zijn; zichzelf overboden maken. De onderwijsnemende heeft geleerd hoe te leren en kan nu zelf levenslang zijn eigen onderwijs vorm geven. Of anders gezegd; je kunt alleen op reis gaan en effectief de wereld verkennen als je weet wat reizen inhoudt en hoe je daar je goed voorbereid. Als je het reizen eenmaal beheerst, gaat het reizen vanzelf goed, en hoeft niemand je meer erop voor te bereiden en tijdens de reis te gidsen.

Hoogbegaafdheid

Je kan zeggen dat mensen die hoogbegaafd zijn "vanzelf" leren. De leerinhoud is niet de uitdaging voor hen. Op welke wijze zou dan een onderwijsarchitectuur dat passend onderwijs - elk goed onderwijs is passend , omdat het leerplan anders niet flexibel en creatief is (zie leerkwaliteit) - voor hoogbegaafden garandeert eruit zien? Vaak is het voor iemand van wie iets vanzelf gaat - denk aan het intuïtief schaken zoals de wereldkampioen Magnus Carlsen daar een meester in is - lastig om dat onbewuste proces (zie onbewust leren) inzichtelijk te maken. Je ziet dat vaak bij hoogbegaafden dat ze makkelijk leren, maar lastig leren leren, oftewel de strategie van leren onder de lopen kunnen nemen en zodoende verder kunnen aanscherpen en verbeteren. Want die verbetering is ook bij hen gewenst, omdat ook de bestaande leerstrategieën voor hen tekort uiteindelijke tekort gaan schieten. Magnus Carlsen heeft om wereldkampioen te worden veel tijd gestoken om zo'n intuïtie te analyseren en aan te vullen met andere bewuste strategieën.

De leerinhoud van het onderwijs voor hoogbegaafden zou "leren leren" als voornaamste onderdeel dienen te bevatten. Bewust onbewust leren zou een belangrijk thema dienen te zijn. Dit geldt eigenlijk voor elk type onderwijs, maar de balans voor mensen met ene hoog cognitief leertalent slaat veel meer door naar leren (onbewust te) leren.

Leertheorieën

• Behaviorisme
• Cognitivisme
• Connectivisme
• Constructivisme

Perspectief

Affectie

Elk mens heeft een diep verankerde behoefte om de wereld te kennen en te begrijpen. Anders gezegd, de wil om te leren is van nature heel krachtig. We herkennen deze oerdrift bij jonge kinderen, maar naarmate ze ouder worden, lijkt deze sterk af te nemen. School kan op de affectie voor leren een sterk negatieve invloed uitoefenen. Het leren herkennen, kennen en erkennen van de negatieve emoties die onderwijs onbedoeld oproept, helpt de omstandigheden voor leren weer aantrekkelijk te maken. Je leert al reflecterend hoe je zin in leren te krijgen en welke zin leren heeft.

Emoties spelen een cruciale rol bij leren. Op scholen ligt echter een dusdanige focus op ratio dat dit een negatief effect op de leermotivatie en de leerresultaten. Ondernemend leren, vrij leren en speels leren doen juist een beroep op affectie om het leren vorm te geven. Vandaar dat deze vormen van leren succesvol zijn. Als de lerende deze emoties slim weet te sturen wordt het leren effectief. Volgens Confucius kan de waarheid ook niet uit het hoofd worden geleerd (als feitjes op kennis), maar dient met het hart (betekenisvol) in zijn diepste waarde te worden begrepen en in de praktijk te worden verwezenlijkt (toepassingsgericht). Door het leerproces als een verhaal te zien, kan men de onderwijsnemende uitnodigen om te voorspellen welke emotie een bepaalde leeractiviteit of leeromgeving zal oproepen.

Sociaal

Waarom is het nodig dat leerlingen bij elkaar komen? Wordt het leren daardoor effectiever, efficiënter, flexibeler of creatiever? Een breed gesteunde theorie die daarop antwoord tracht te geven is het sociaal-constructivisme. De theorie veronderstelt dat het vormen van ons wereldbeeld voor een deel wordt gestuurd en ingevuld door de mensen en samenleving om ons heen. Deze hypothese gaat uit van een natuurlijke aanleg om gevoelig te zijn voor anderen, ook in ons leren. Het stimuleren van deze gevoeligheid om ons leren te sturen in een gewenste richting zorgt voor effectiever leren. Echter, de creativiteit (minder origineel denken), flexibiliteit (minder variatie) en de efficiëntie (verlies van energie en tijd door sociale processen), kan er onder lijden. Daarnaast is niet elke lerende even gevoelig voor sociale interacties, denk aan mensen met autisme bijvoorbeeld.

Bronnen

Verdieping

De volgende open en gratis bronnen kunnen helpen bij verdere verdieping in deze materie:

Soort	Bron	Link	Beschrijving

Verwijzingen

Personen

Organisaties

Begrippen

Referenties