Onderwijs in relatie tot P2P/Kenniswerker

Een kenniswerker is iemand die kennis en informatie tot zich neemt en deze interpreteert, ontwikkelt en vervolgens gebruikt en distribueert. De kenniswerker maakt gebruik van zijn vaardigheden om problemen op te sporen en er bijgevolg oplossingen en alternatieven voor te zoeken. Een belangrijk kenmerk van kenniswerk is dat de taak niet altijd helder is. Het beantwoorden van de vraag wat het gewenste resultaat van het werk is, staat centraal bij de kenniswerker. Voor het antwoord op deze vraag heeft hij niet alleen zijn eigen kennis nodig, maar moet hij ook op zoek naar aanvullende kennis (Wikipedia, 2014). Verder wordt kenniswerk gekenmerkt door een dienstverlenend karakter waarbinnen veel hoogopgeleide en aan informatie en communicatie gebonden arbeidskrachten werkzaam zijn (Ruimtelijk Planbureau, 2007).

Op basis van onderzoek onderscheidt men drie types van kenniswerkers: de vernieuwer, de verbeteraar en de specialist. De vernieuwer houdt zich bezig met het ontwikkelen van nieuwe ideeën. De verbeteraar start bij de vragen of klachten van klanten om van daaruit verbeteringen door te voeren. Tot slot is er nog de specialist die kennis rond een bepaald domein verzamelt, ontwikkelt en verspreidt (Van Rooij, Verdonschot, Dewulf, & Smits, 2008). De kenniswerker kunnen we plaatsen in de context van de kenniseconomie. Dit is een begrip uit de economie waarmee wordt bedoeld dat een significant deel van de economische groei voortkomt uit kennis. Concreet houdt dit in dat we leven in een samenleving waar kennis een fundamentele plaats inneemt (Wikipedia, 2014).

Kenniswerker en P2P

Michel Bauwens vertelt in het boek ‘De wereld redden’ het volgende over kenniswerkers: "Het is natuurlijk onmogelijk om de toekomst te voorspellen, maar ik heb wel een voorstel waarbij de notie van de globale coalitie voor de commons centraal staat. Kenniswerkers of digitale arbeiders produceren immers immateriële commons: open kennis commons (Wikipedia), open design commons (Wikispeed) of open commons (Linux). Ze werken samen en schenken de innovaties en waarden die ze creëren aan die collectieve commons. Ze doen dit niet voor het geld, maar omdat ze het belangrijk vinden en omdat ze het graag doen" (Bauwens & Lievens, 2013, p. 107).

Het concept ‘kenniswerker’ sluit nauw aan bij de huidige kapitalistische logica. De voornaamste taak van de kenniswerker is immers de toepassing en verspreiding van kennis zodat de economische groei bevorderd wordt. Bauwens verwijst in het licht van peer-to-peer regelmatig naar de kenniswerker. Hierbij focust hij zich op een belangrijke taak van de kenniswerker, namelijk het delen van kennis. Zoals ik in de theoretische duiding nog zal uitleggen kunnen we de kenniswerker situeren in de context van de kenniseconomie. Om te streven naar innovatie en economische groei, is er nood aan knowledge sharing en samenwerking Dit is waar kenniswerkers zich mee bezig houden. Ze zijn voortdurend bezig met het updaten van hun kennis en hierbij doen ze aan een soort van peer-to-peer knowledge sharing buiten de grenzen van hun organisatie. Kenniswerkers vormen dus netwerken van expertise en kennis met als gemeenschappelijk doel om kennis over een bepaald onderwerp te vermeerderen. Dit is mogelijk via een gemeenschappelijk communicatieraamwerk zoals het internet. Het gevolg hiervan is dat mensen over de hele wereld deze wetenschappelijke kennis kunnen gebruiken wanneer men dit raamwerk begrijpt (Ruimtelijk planbureau, 2007). Hierop inspireert Bauwens zich voor zijn peer-to-peer samenleving. Hij wil immers evolueren naar een open source model: de praktijk waarin men onderling kennis deelt en toegang heeft tot allerlei bronnen (Wikipedia, 2014).

Daarnaast spreekt Michel Bauwens over de ‘deproletarisering van de kenniswerker’ omdat deze over zijn eigen werkmiddelen beschikt. Kenniswerkers hebben tegenwoordig een eigen computer, een internetaansluiting en hun netwerken waarmee ze hun eigen productie kunnen controleren (Bauwens & Lievens, 2013). In een interview met Michel Bauwens in Humo lezen we daarover het volgende: "De nieuwe generatie kenniswerkers is opgegroeid met de sociale media, met netwerken van gewone burgers. En omdat ze minder en minder jobs vinden door de crisis van het kapitalisme, zoeken ze naar alternatieven. Eén van de alternatieven is peer-to-peer samenwerken aan producten met een sociaal nut. Kijk naar Detroit. Zestig procent van de auto-ingenieurs heeft geen job meer. Een aantal onder hen blijft niet bij de pakken zitten en heeft z’n kennis in engagement in Wikispeed samengebracht. En nu hebben ze in hun microfabriek al een twintigtal auto’s gemaakt" (Humo, 2013). Het voordeel van de kenniswerker is dus gelegen in het feit dat hij zijn eigen productiemiddelen heeft. Hierdoor kunnen de kenniswerkers met elkaar verbonden worden en samenwerken. Dat is hun kracht en daardoor kunnen ze hun macht opbouwen. Hier zien we de analogie met peer-to-peer: Michel Bauwens wil een systeem waaraan iedereen kan bijdragen naar vermogen en waar iedereen toegang tot heeft. Hij haalt voor de peer-to-peer samenleving zijn inspiratie in zekere zin uit bepaalde taken die kenniswerkers kenmerken.

Voorbeeld

Een kenniswerker is iemand die met zijn kennis een toegevoegde waarde kan leveren aan een bepaald proces of product. De kenniswerker is regelmatig op kantoor te vinden of is onderweg naar locaties waarbij hij met zijn kennis iets kan toevoegen. Voorbeelden van kenniswerkers zijn managers, advocaten, juristen, adviseurs, architecten of andere dienstverlenende beroepen (van den Heuvel, 2013). Segers (n.d.) vertelt het volgende over kenniswerkers: "Softwareontwikkelaars, juristen, ingenieurs, consultants, … Het zijn allemaal beroepen die de laatste jaren enorm zijn toegenomen in omvang en nog steeds zullen toenemen. Wat nu juist de link is tussen deze, is eenvoudig te stellen. Ze kunnen namelijk allemaal onder de noemer van kenniswerkers of knowledge workers geplaatst worden" (Segers, n.d.). Tot slot kunnen we in het boek 'Management van gedrag: individu, team en organisatie' lezen: "Kenniswerkers zijn werknemers die hun theoretische en praktische kennis op een bepaald gebied gericht kunnen toepassen, leidend tot resultaten met een bepaalde toegevoegde commerciële, sociale of persoonlijke waarde. Kenniswerkers zijn veelal goed gekwalificeerde en hoger opgeleide werknemers, zoals artsen, wetenschappers, computertechnici, personeelsprofessionals, accountants, managers, projectmanagers en supervisors die zelf ook specialist op hun werkgebied zijn" (Mullins, 2007, p. 193).

Het mag duidelijk zijn dat er talrijke en uiteenlopende definities te vinden zijn in de literatuur over het concept 'kenniswerker'. Het begrip 'kenniswerker' kan dan ook verscheidene functies omvatten. Ze hebben echter allemaal met mekaar gemeen dat autonomie, innovatie en knowledge sharing centraal staan.

In wat volgt zal ik een voorbeeld van een kenniswerker verder toelichten. De advocaat is een kenniswerker omwille van verschillende redenen. Allereerst is hij met een complexe taak bezig, namelijk een case waarbij hij moet adviseren, bemiddelen, onderhandelen of verdedigen. Om zijn taak tot een goed einde te brengen, doet hij geen beroep op systematische procedures maar is er nood aan een innovatieve benadering. De advocaat zal de complexe taak eerst helder moeten krijgen om daarna goed verbanden te kunnen leggen en een creatieve oplossing te vinden. Ten tweede is hij een kenniswerker omdat hij steeds op zoek is naar nieuwe kennis. Hij trekt deze nieuwe kennis en informatie continu naar zich toe om deze vervolgens te interpreteren en gebruiken in functie van de case. De advocaat heeft dus niet alleen zijn eigen juridische kennis nodig, maar moet steeds op zoek naar aanvullende kennis om zijn zaak te winnen. Ten derde is de advocaat zowel een verbeteraar als een specialist. Een verbeteraar omdat de advocaat start bij de vragen of klachten van zijn cliënten. Het is de cliënt die naar de advocaat stapt omdat hij de kennis en het vermogen heeft om hen op maat te helpen. De advocaat is ook een specialist omdat hij gekenmerkt wordt door zijn voortdurende zoektocht naar kennis rond een bepaald domein. Wanneer hij een cliënt moet verdedigen in de rechtbank, zal de advocaat zoveel mogelijk informatie proberen te vergaren waarmee hij zijn cliënt kan verdedigen. Daarnaast zal hij goed moeten nadenken over hoe hij die kennis zal inzetten om zijn doel te bereiken. Tot slot kunnen we ook stellen dat de advocaat over zijn eigen productiemiddelen beschikt. Het enige wat hij nodig heeft is zijn kennis en expertise en zijn computer. De mensen zullen zelf naar hem komen en de advocaat zal vanuit zichzelf continu zoeken naar additionele informatie.

Theoretische duiding

In deze theoretische toelichting wil ik het concept ‘kenniswerker’ in verband brengen met de kenniseconomie. Het begrip kenniseconomie is verre van nieuw. Eind jaren '50 werd dit begrip voor het eerst gebruikt door Peter Drucker (van de Klundert, 2007). Dit is een Amerikaans schrijver, hoogleraar en consultant op gebied van organisatieleer en management (Wikipedia, 2014). Het Ruimtelijk Planbureau van Den Haag definieert de kenniseconomie als volgt: "Kenniseconomie is het gebruik van kennis in interactieve relaties tussen markt- en overige partijen bij het voortbrengen en gebruiken van goederen en diensten, vanaf het eerste idee tot en met het gebruik van het eindproduct" (Ruimtelijk Planbureau, 2007, p. 18). In de kenniseconomie draait het dus vooral om de productiefactor 'kennis'. "Kennis is te definiëren als het geheel van vaardigheden – aanleg, leergierigheid, creativiteit en volhoudendheid – dat nodig is om problemen te onderkennen en ze op te lossen, onder meer door informatie te verzamelen en te selecteren. Daarbij is het voorbereiden, begeleiden en interpreteren van veranderingen een essentiële karakteristiek" (Ruimtelijk Planbureau, 2007, p. 18). Het ontstaan van de kenniseconomie had gevolgen voor de menselijke arbeid. Routinematige arbeid moest immers plaats maken voor kenniswerk.

De ontwikkeling van de kenniseconomie rust op de diffusie en het gebruik van kennis. Kennisdiffusie is fysieke, interactieve uitwisseling van gerichte, impliciete kennis. De mate waarin een economie kennisdiffusie onder werknemers organiseert, biedt concurrentievoordelen. Om dit te realiseren is er uiteraard samenwerking nodig, met name samenwerking tussen kennisinstellingen, overheden en het bedrijfsleven. Ruimtelijke nabijheid speelt nauwelijks een rol, het is vooral essentieel dat er een gemeenschappelijk communicatieraamwerk is. De bedrijven en instellingen die als gemeenschappelijk doel beogen om kennis op te bouwen over een bepaald onderwerp, kunnen dit mogelijk maken via dit raamwerk. Als mensen dit communicatieraamwerk begrijpen, is deze wetenschappelijke kennis toegankelijk voor iedereen (Ruimtelijk planbureau, 2007).

Daarnaast is ook innovatie een kernbegrip van de kenniseconomie. Dit staat voor het produceren, integreren en met succes exploiteren van nieuwigheid op economisch en sociaal gebied (van de Klundert, 2007). Op basis van verschillende theorieën zijn er drie dimensies te onderscheiden van de kenniseconomie. De eerste dimensie is Research & Development (Ruimtelijk planbureau, 2007). Voor het voortbestaan van de concurrentiekracht en om te streven naar innovatie en economische groei is het namelijk cruciaal dat men investeert in onderwijs en onderzoek. Vandaar dat men in Europa 2020 als doelstelling heeft vastgelegd om 3% van het EU-BBP te investeren in Research & Development (Europese Commissie, 2014). De tweede dimensie is innovatie en de derde dimensie betreft het bestaan van kenniswerkers die het innovatieproces faciliteren (Ruimtelijk Planbureau 2007).

Het belang van kenniswerkers in organisaties kunnen we situeren op het niveau van de organisatie en de samenleving. Allereerst willen organisaties kenniswerkers aantrekken omdat het concurrentievermogen van de organisatie in grote mate bepaald wordt door de productiviteit en innovativiteit van de kenniswerker. Wil je als organisatie succesvol zijn, moet je dus inzetten op het binnenhalen van de beste kenniswerkers. Voor de samenleving ligt het belang van kenniswerkers in het feit dat ze een positief effect hebben op de productiviteit en innovatiekracht van de economie. Uit deze vaststellingen vloeit de gedachte voort dat er absoluut geen tekort mag zijn aan kenniswerkers. Men heeft daarom voor de praktijk verschillende suggesties uitgeschreven om een tekortenproblematiek aan te pakken (Nota Zonder kenniswerkers geen kenniseconomie, n.d.).

Externe links

Voor meer informatie over het ‘open source model’, zie: nl.wikipedia.org/wiki/Open_source

Voor meer informatie over het onderzoek van AGORA, zie:

http://dekenniswerker.com/files/Onderzoeksrapport_instrumenten_kenniswerkers_nederlands1.pdf

Voor meer informatie over het begrip ‘kenniseconomie’, zie: nl.wikipedia.org/wiki/Kenniseconomie

Voor meer informatie over de nota ‘Zonder Kenniswerkers geen kenniseconomie’, zie: parlis.nl/pdf/bijlagen/BLG1225.pdf

Voor meer informatie rond ‘Peer-to-peer’, zie: nl.wikipedia.org/wiki/Peer-to-peer

Voor meer informatie over Peter Drucker en zijn werk, zie: http://en.wikiquote.org/wiki/Peter_Drucker

Referenties

Achtergronddocument bij de Kabinetsnota. Deltaplan Bèta/techniek: Zonder Kenniswerkers geen kenniseconomie (n.d.). Retrieved from

parlis.nl/pdf/bijlagen/BLG1225.pdf

Bauwens, M., & Lievens, J.(2013). De wereld redden : Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving. Antwerpen, Belgium: Houtekiet.

Europese Commissie (2014). Doelstellingen Europa 2020. Retrieved from http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/targets/index_nl.htm

Hertoghs, J. (2013). Delen is het nieuwe hebben. Retrieved from http://woutervanbellingen.wordpress.com/tag/michel-bauwens/

Mullins, L. J. (2007). Management van gedrag: individu, team en organisatie. Amsterdam, The Netherlands: Pearson Education Benelux.

Raspe, R., & van Oort, F. (2007). Ruimtelijkeconomisch beleid in de kenniseconomie. Ruimtelijk Planbureau Den Haag, 1-15.

Segers, D. (n.d.). 3 eisen waaraan het kantoor van de kenniswerker moet voldoen. Retrieved from http://www.pano-solutions.be/blog/3-eisen-waaraan-het-kantoor-van-de-kenniswerker-moet-voldoen

van de Klundert, M. (2007). De werkomgeving in een Kenniseconomie: het stimuleren van kennisdiffusie door integrale gebiedsontwikkeling. (Unpublished master's thesis). Master City Developer.

van den Heuvel, E. (2013). De overeenkomst tussen een stratenmaker en een kenniswerker. Retrieved from http://www.eenhelderhoofd.nl/de-overeenkomst-tussen-een-stratenmaker-en-een-kenniswerker/

Van Rooij, M., Verdonschot S., Dewulf L., & Smits, B. (2008). Onderzoeksrapport: Maak werk van kenniswerk! Onderzoek naar kenniswerk(ers) in opdracht van AGORIA. Retrieved from http://dekenniswerker.com/files/Onderzoeksrapport_instrumenten_kenniswerkers_nederlands1.pdf

Wikipedia (2014). Kenniseconomie. Retrieved from nl.wikipedia.org/wiki/Kenniseconomie

Wikipedia (2014). Kenniswerker. Retrieved from nl.wikipedia.org/wiki/Kenniswerker

Wikipedia (2014). Open Source. Retrieved from nl.wikipedia.org/wiki/Open_source

Wikipedia (2014). Peter Drucker. Retrieved from http://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Drucker