Franse literatuurgeschiedenis

Het onderwerp van dit boek

Franse literatuur is de literatuur van Frankrijk. In ruimere zin omvat het ook in het Frans geschreven literatuur van schrijvers buiten de grenzen van Frankrijk, uit landen als België, Zwitserland, Canada, Senegal, Algerije en Marokko. Deze werken worden Franstalige of francofone literatuur genoemd. Dit wikibook gaat voornamelijk over literatuur uit Frankrijk. Voor Belgische Franstalige literatuur bestaat er een apart wikibook.

Auteur(s) van dit wikiboek: J.G.G. Toby Medewerkers zijn welkom: zie overlegpagina.

Waarom leren over Franse literatuurgeschiedenis?

Om te beginnen behoort Franse literatuur samen met Engelse literatuur tot de oudste en rijkste van alle Europese talen. Enkele voorbeelden: Middeleeuwse Franstalige schrijvers schonken ons de verhalen over koning Arthur, de ronde tafel en de heilige graal. De 16e-eeuwse "Essais" van Michel de Montaigne worden nog steeds in allerlei talen door moderne lezers gewaardeerd; Molière schiep met zijn toneelstukken onvergetelijke personages zoals de hypocriet Tartuffe, en de realistische Franse roman van de 19e eeuw werd het model waarnaar moderne Europese romanschrijvers zich richtten. Enkele bekende 19e-eeuwse meesterwerken van het Franse proza zijn Les Misérables van Victor Hugo, Madame Bovary van Gustave Flaubert, en Honoré de Balzacs romancyclus La Comédie humaine. Opmerkelijke ontwikkelingen in de 20e eeuw waren de nouveau roman (Alain Robbe-Grillet, Marguerite Duras e.a.) en de literair-filosofische literatuur die werd geïnspireerd door het existentialisme (Sartre, Camus en anderen).

Franse literatuur had reeds vroeg een enorme invloed buiten het Franse grondgebied. Zo ontstond er de eerste eeuwen na de Normandische verovering van Engeland (1066) - voornamelijk aan het hof - een rijke Franse literatuur. Echte hoogdagen kende het Frans in de 18e en 19e eeuw, toen het de taal werd van de gecultiveerde elite, in Europa en zelfs tot in Rusland.

Het ontstaan van het Frans De officiële verschijning van de Franse taal dateert van 14 februari 842, toen de Serments de Strasbourg (Eden van Strasbourg) werden getekend tussen de drie zonen van Lodewijk de Vrome. De eerste echt 'literaire tekst' is Séquence of Cantilène de sainte Eulalie uit 881. In geletterde kringen bleef het Latijn echter toonaangevend. In feite bestonden meerdere dialecten van het Romaans tegelijkertijd en verspreid over verschillende gebieden (Normandisch, Picardisch, Bourgondisch, Provençaals, enz.) tot het 'Francien' van Île-de-France (de regio rond Parijs) uiteindelijk werd opgelegd. In de middeleeuwen domineerden ten noorden van de Loire de zogenaamde langues d’oïl, terwijl in het zuiden de langues d’oc werden gesproken, refererend aan de uitspraak van 'Oui' in het betreffende dialect. De Franse cultuur en taal is eeuwenlang dominant geweest in Europa De dominantie van het Engels is eigenlijk maar een recente ontwikkeling, die pas in een stroomversnelling kwam in de tweede helft van de 20e eeuw. Het Frans bleef de lingua franca voor de Europese aristocratie van de zeventiende eeuw tot in de late negentiende eeuw. Kinderen van rijke families voedden hun kinderen op in het Frans, en de voornaamste Europese koninklijke families, de Russische vorsten inbegrepen, correspondeerden in het Frans. Bovendien is Frans sinds de zeventiende eeuw de belangrijkste internationale omgangstaal voor diplomatie in Europa geweest, tot het werd voorbijgestoken door het Engels. Huidige situatie (ca. 2020) in Vlaanderen en Nederland In Vlaanderen heeft de kennis van het Frans bij studenten van het hoger onderwijs een absoluut dieptepunt bereikt, terwijl Frans toch als tweede taal in het secundair onderwijs wordt aangeleerd. Vlamingen en Nederlanders lijken vooral op Nederlandstalige radio- en televisiezenders af te stemmen, waardoor er weinig of geen Frans beluisterd wordt, tenzij tijdens een vakantie in Frankrijk. De Franse cultuur is in Vlaanderen weinig bekend en bij radicale flaminganten zelfs onbemind. Dat heeft historisch te maken met de strijd tegen de verfransing die in de 19e eeuw aanving, en uiteindelijk leidde tot de 'taalstrijd' en de roep naar een onafhankelijk Vlaanderen. Ook in Nederland werd het Frans, naarmate de invloed van Frankrijk afnam in Europa, steeds minder gesproken. Frans is er op de middelbare school weliswaar een verplicht vak, maar het is pas de vierde taal, na het Nederlands, het Engels en het Duits. Zowel in Vlaanderen als in Nederland zijn er steeds minder studenten die zich inschrijven voor een studie Frans. «En déclin, la culture française ?» Wanneer aan het begin van de 21e eeuw zelfs Franse zangers Engelse liedjes zingen, en er van de duizenden jaarlijks verschenen Franstalige romans slechts een tiental naar het Engels worden vertaald in de VS, valt het te begrijpen dat sommige verontruste critici spreken over een 'verval van de Franse cultuur'. Niet alleen Franse films en Franse kunstwerken, maar ook Franstalige literatuur doen het immers niet goed als 'exportproduct'. De Sartres, Camus, Ionesco's of Foucaults werden niet vervangen. Vooral de uitvoer van Franse boeken is in de meeste niet-Franstalige landen dramatisch gedaald. Een uitgever die zich specialiseert in het vertalen van Franse literatuur kan soms slechts rekenen op een jaaromzet van enkele honderden vertaalde boeken. Voor Olivier ­Poivre d’Arvor, directeur van France Culture, staat het vast dat de Verenigde Staten de macht hebben gegrepen met communicatiemedia als Google, Apple, Facebook, Twitter, Youtube, en met de massale filmproductie uit droomfabriek Hollywood. Ter nuancering: met de Franse literatuur zelf gaat het daarentegen wel goed. Zo verschenen er bijvoorbeeld in 2016 ca. 700 nieuwe romans. Net allemaal meesterwerken natuurlijk, maar er zijn - naast de 'incontournabele' Michel Houellebecq - een heleboel nieuwe interessante schrijvers zoals Patrick Modiano en Laurent Binet die in hun eigen taal worden gelezen. Helaas worden er dus te weinig van deze werken vertaald, omdat uitgevers blijkbaar op veilig spelen en vaak uitsluitend bestsellers vertalen. Een van die successchrijvers is bijvoorbeeld Guillaume Musso. Van zijn roman Et Après uit 2004, die het verhaal vertelt over een tienjarig kind na een bijna-doodervaring, werden meer dan 3 miljoen exemplaren verkocht in meer dan 20 talen. Hoe dan ook blijft het kunnen lezen van romans en gedichten in de oorspronkelijke taal een verrijkende ervaring, en dit geldt zeker ook voor Franse literatuur! Franse bestsellers Wereldwijd bekende Franse auteurs zijn Michel Houellebecq, Marc Levy en Guillaume Musso. Andere namen van best verkopende (en vertaalde) Franstalige auteurs van het ogenblik (anno 2017) zijn onder meer: Katherine Pancol (Trois baisers, 2017), Gilles Legardinier (Une fois dans ma vie, 2017), de Belg Amélie Nothomb (Frappe-toi le cœur, 2017), Véronique Olmi (Bakhita, 2017), Philippe Jaenada (La serpe, 2017), Jean-Marie Gustave Le Clézio (Alma, 2017), Christian Signol (La vie en son royaume, 2017), Alice Zeniter (L'art de perdre, 2017). TIP: er bestaat ook een wikibook om Frans te leren!