Michel de Montaigne

Welkom! Dit wikibook biedt een inleiding in het leven en het werk van de grote Franse renaissanceschrijver en filosoof Michel de Montaigne.

Veel lees- en studieplezier!

Auteur(s) van dit wikiboek:

J.Grandgagnage
...

Hoofdstukken in dit boek

'Essay'

Michel de Montaigne

In 1588 publiceerde de Franse schrijver Michel de Montaigne de voltooide versie van zijn Essais. Hiermee werd hij de naamgever van een non-fictieve vorm van prozaliteratuur die over de hele wereld enorm populair is geworden. Het woord essay is gerelateerd aan het Franse werkwoord essayer, dat proberen betekent.

Een essay is een compositie van gemiddelde lengte waarin de schrijver op een toegankelijke manier zijn opvattingen over een gekozen onderwerp duidelijk maakt. Montaigne zei: "Het is mezelf die ik portretteer." Het is dan ook een kenmerk van een goed essay dat daarin de persoonlijkheid van de auteur doorschemert. In tegenstelling tot andere prozavormen zoals het korte verhaal of de roman richt een essay zich niet in de eerste plaats op het creëren van personages en het vertellen van een verhaal. Het spreekt de lezer op een heel directe manier aan, zodat deze kennisneemt van de opvattingen van de auteur over de meest diverse onderwerpen - of het nu gaat om gebeurtenissen, mensen, kunst, literatuur, of het leven in het algemeen. Het essay kan onderwijzen, argumenteren, overtuigen, emoties opwekken, of gewoon amuseren.

Biografie

Michel Eyquem de Montaigne werd geboren op 28 februari 1533 in het kasteel van de Montaignes in de Périgord. Hij geeft zelf in zijn Essais het precieze tijdstip op: tussen elf uur en ‘s middags ("Je naquis entre onze heures et midi, le dernier jour de février, 1533") Hij behoorde tot een familie rijke handelaars uit Bordeaux die vrij recent in haar verleden tot de adelstand was verheven. Pas in 1477 immers verwierf zijn overgrootvader, Ramon Eyquem, de kleine seigneurie van Montaigne, een leengoed van de baronie van Montravel, bestaande uit adellijke landgoederen en een bescheiden herenhuis. Deze aankoop betekende de eerste stap naar de toetreding tot de adel. Die overgrootvader Ramon was rijk geworden met de verkoop van gezouten vis in de rue de la Rousselle in Bordeaux. Michel de Montaigne vermeldt dit niet, het zijn anderen die zich vrolijk maken over de manier dat de Eyquems aan hun fortuin zijn gekomen. Zijn vader Pierre Eyquem, heer van Montaigne en rijk geboren, stapte echter uit zaken om dienst te nemen in het leger van Frans I van Frankrijk, en maakte de veldtocht in Italië mee. Na de oorlog trouwde hij met Antoinette de Louppes (of Lopès), een Joods meisje van Spaanse afkomst, en hiermee groeide zijn al aanzienlijk fortuin nog verder aan. Michels vader spendeerde vervolgens een deel van zijn geld aan de verfraaiing van het domein van de Montaignes. De familie verdiende ook haar sporen in de politiek. Grimon, de vader van Pierre en grootvader van Michel, was magistraat en baljuw van Bordeaux geweest, en Pierre op zijn beurt bekleedde eveneens hoge gemeentelijke functies. Zo was hij gedurende 25 jaar op verschillende tijdstippen magistraat, baljuw, adjunct-burgemeester en burgemeester.

Pierre Eyquem had als amateur-pedagoog zo zijn eigen ideeën over de manier dat de jonge Michel moest worden opgevoed. Om te beginnen vertrouwde hij zijn zoon de eerste drie levensjaren toe aan boeren uit de omgeving van het kasteel, zodat de indrukken die hij ontving hem tot nederigheid zouden brengen, en hij zich gehecht zou voelen aan het gewone volk. Hij meende ook dat men op de universiteit te veel tijd verspilde vooraleer de klassieke talen, Grieks en Latijn, aan te leren. De kennis van die twee talen vond Pierre onontbeerlijk om de wetenschappelijke hoogte en de grandeur van de ouden te evenaren. Vader Pierre bedacht ook het plan om zijn zoon het gebruik van het Frans te verbieden zodat hij uitsluitend de klanken van het Latijn zou horen. Als gevolg van dit pedagogisch experiment moesten moeder, de bedienden en de kamermeisjes dus voldoende Latijnse woorden leren om te kunnen communiceren met het kind. Montaigne leerde Latijn als 'moedertaal' zo goed dat het ook op latere leeftijd voor hem een natuurlijke manier bleef om zijn emoties in uit te drukken. Het Latijn lag spontaan op zijn lippen. Pas vanaf zijn zesde jaar praatte men Frans tegen hem. "J'avais plus de six ans avant que j'entendisse non plus de français ou de périgordin que d'arabesque." Ten slotte liet deze merkwaardige vader zijn zoon, uit vrees dat deze te ruw uit zijn slaap zou worden gerukt, wekken op de klanken van zachte muziek.

Toen Michel zes jaar werd, stuurde zijn vader hem naar het Collège de Guyenne in Bordeaux, dat hij later zou prijzen als de beste humanistische universiteit in Frankrijk, hoewel hij in het algemeen tegen dergelijke humanistische hogescholen was. Het is niet duidelijk of Montaigne later rechten studeerde, of ooit studeerde. Het enige wat we met zekerheid weten, is dat zijn vader voor hem een kantoor kocht in het Hof van Périgueux. Hij ontmoette dan Étienne de La Boëtie met wie hij intiem bevriend werd en en wiens dood hem enkele jaren later, in 1563, radeloos achterliet. Moe van het actieve leven, trok hij zich op 37-jarige leeftijd terug op het kasteel van zijn vader. In hetzelfde jaar, 1571, werd hij benoemd tot kamerheer aan het hof van koning Charles IX, en kort daarna, ook van Henri de Navarre. Hij ontving de onderscheiding van de Orde van Saint-Michel, wat gezien zijn afkomst (hij was van recente adel) uitzonderlijk mag worden genoemd. Op de titelpagina van de eerste editie (1580) van de Essais lezen we: "Essais de Messire Michel Seigneur de Montaigne, Chevalier de l'ordre du Roy, & Gentilhomme ordinaire de sa chambre." Aanvankelijk pronkte Montaigne graag met zijn titels en zijn sociale status, maar hij liet deze verwijzing naar zijn titels verwijderen in de tweede editie van 1582.

Het kasteel van Montaigne werd bijna volledig verwoest door een brand in 1885, maar de toren waar zijn bibliotheek zich bevond bleef gespaard en is ongewijzigd gebleven sinds de zestiende eeuw.

De "bibliotheek" in de toren waar Montaigne schreef. Op de balken zijn maximes te lezen, leefregels die hem herinnerden aan belangrijke principes.

Geïnspireerd door Petrarca's De vita solitaria, koos Montaigne ervoor om zich te wijden aan de muzen. In zijn bibliotheek, die vrij groot was voor die tijd, liet hij wijsheidsformules snijden in de houten balken. Ze waren afkomstig uit, onder anderen, Prediker, Sextus Empiricus, Lucretius, en andere klassieke auteurs die hij intensief las. Om aan aanvallen van melancholie te ontsnappen, begon hij zijn gedachten aan het papier toe te vertrouwen. In 1580 ondernam hij een reis naar Italië, waarvan het belangrijkste doel waarschijnlijk was om de pijn van zijn nierstenen in thermische kuuroorden te verlichten. Over die reis wordt verteld, deels door een secretaris, deels door Montaigne zelf, in een manuscript dat werd ontdekt in de 18e eeuw. Het kreeg de titel" Dagboek van een reis naar Italië", en werd spoedig daarna vergeten. Terwijl Montaigne baden nam in de buurt van Pisa, vernam hij het nieuws over zijn verkiezing als burgemeester van Bordeaux. Hij overwoog eerst om hier, naar eigen zeggen uit bescheidenheid, niet op in te gaan, maar uiteindelijk aanvaardde hij de aanstelling (hij kreeg zelfs een brief van de koning die hem hiertoe aanspoorde) en werd later zelfs herkozen. Waarschijnlijk zal het eerder de onzekere politieke situatie in Frankrijk geweest zijn die hem deed aarzelen, en natuurlijk ook de pijn die zijn nierstenen hem bezorgde. In zijn tweede ambtstermijn kreeg hij kritiek omdat hij tijdens een pestuitbraak de stad had verlaten om zichzelf en zijn familie te beschermen. De tijd die hij in dienst doorbracht werd ook overschaduwd door de godsdienstoorlogen tussen katholieken en protestanten. Verschillende leden van zijn familie bekeerden zich tot het protestantisme, maar Montaigne zelf bleef zijn katholiek geloof trouw.

Het jaar 1588 werd een tumultueus jaar. Tijdens een reis naar Parijs werd Montaigne tweemaal gearresteerd en zelfs kort gevangengenomen door de leden van de Protestantse Liga, die hem zijn loyaliteit aan Henri III verweten. Tijdens die reis hield hij toezicht op de publicatie van de vijfde editie van de Essais. Het was de eerste editie die 13 hoofdstukken van Livre III bevatte, evenals Livre I en II, deze keer verrijkt met vele toevoegingen. Hij ontmoette in die periode ook Marie de Gournay, een vurige en toegewijde jonge bewonderaarster van zijn geschriften. De Gournay, zelf een schrijfster, vermeldt Montaigne in zijn essays als "fille d'alliance", een dochter door overeenkomst. De twee werden heel hecht en zij zou later zijn literair executeur worden en zorgen voor de meest actuele uitgave van zijn Essais. Na de moord op Hendrik III in 1589 zette Montaigne zich in om Bordeaux trouw te laten blijven aan Henry IV. De laatste jaren van zijn leven bracht hij door in zijn kasteel met lezen, nadenken en werken aan de Essais, waar hij nieuwe passages aan bleef toevoegen. In deze periode werd hij getroffen door verschillende ziekten die hem zodanig verzwakten dat hij op 13 september 1592 op zijn kamer aan een aanval van angina bezweek.

Essayist

Montaigne was niet de eerste "essayist", hoewel hij wel de term bedacht. De oude Griekse schrijver Plutarchus, vooral beroemd om zijn Parallelle Levens, schreef Moralia, een reeks van meer dan 60 essays over ethische, literaire, religieuze, fysische en politieke onderwerpen. Ook de Romeinse toneelschrijver en filosoof Seneca schreef essays, gepubliceerd onder de titel Epistulae Morales ad Lucilium (Morele Brieven aan Lucilius).

Verder lezen

Montaigne over het verdriet, cultureel weblog

Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina fr:Essais/édition de Bordeaux, 1595 op Wikisource

Bron

De eerste versie van dit artikel werd overgenomen van De ‘Essais’ van Montaigne: "Biografie" door Julien Grandgagnage, tekst door auteur vrijgegeven onder CC BY-SA.