Nederlands/Grammatica/Lijst van veelvuldig gemaakte fouten in het Nederlands

Overzicht beheerpagina's

Op deze pagina staan voorbeelden van fouten in het Nederlands die vaak gemaakt worden in het dagelijks taalverkeer. "Fout" klinkt als een waardeoordeel en daarom wordt opgemerkt dat het hier gebruikt wordt in de betekenis: afwijkend van het geheel van afspraken dat met Standaardnederlands wordt aangeduid.

De lijst is gericht op speciale gevallen (bijzondere gevallen van "fout" Nederlands). Dat wil zeggen: geen kwesties over algemene regels als d of dt, tussen-n, woordgeslacht en dergelijke. Ook gaat het niet om definitiekwesties, zoals "Holland wordt vaak voor Nederland gebruikt" of "Een epicentrum van een aardbeving ligt niet onder maar op het aardoppervlak".

Ten slotte worden fouten onderscheiden van discutabele gevallen. De laatste categorie, gevallen van Nederlands taalgebruik waarover veel discussie is, maar waarbij niet noodzakelijkerwijze van fout taalgebruik sprake is (waardeoordelen in taalbeschouwing), wordt besproken in Hete hangijzers in het Nederlands.

De eerste rubriekjes (onder "Grammatica") bevatten verschijnselen die zowel in de spreek- als schrijftaal voorkomen, de laatste rubriek ("Spelling") heeft uitsluitend betrekking op geschreven taalfouten. Niet zelden gaat het hierbij om verkeerd geschreven leenwoorden.

De "foute" woorden of constructies worden puntsgewijs opgenoemd, met daarachter de "goede" variant, al dan niet van een toelichting voorzien.

Grammatica

Woordvorming

• "Asterix". Deze naam van een bekend stripfiguur wordt wegens diens populariteit nogal eens gebruikt om een typografisch sterretje aan te duiden: de asterisk. Een geval van metathese.
• "Eensgezinswoning". Een woning bestemd voor één gezin is een eengezinswoning. De fout is waarschijnlijk ontstaan door "eensgezind".
• "Eensgelijks". Is instemmend bedoeld (bijvoorbeeld na een weekendgroet), dus "eens" ligt voor de hand. Maar het is insgelijks, wat ongeveer betekent: in het gelijke.

‘Taaltip: insgelijks en eensgelijks

In een dialoogje als '"Een goede werkweek gewenst" - "Insgelijks!"' is insgelijks juist. Het betekent 'ook zo!', 'ik wens je hetzelfde'. Insgelijks is ontstaan uit de woordgroep in des gelijk (letterlijk: 'in gelijkheid daarvan'). Vroeger kwam eensgelijks ook voor; het is nog te vinden in het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Eensgelijks is ontstaan uit een en gelijk, en betekende hetzelfde als insgelijks: 'evenzo, eveneens'. Eensgelijks en insgelijks kwamen eeuwenlang naast elkaar voor. Ze stonden allebei in het eerste verklarende woordenboek van de Nederlandse taal van Cornelis Kiliaan, dat verscheen in 1599. Insgelijks heeft het uiteindelijk 'gewonnen': eensgelijks komt in de hedendaagse woordenboeken niet meer voor.’

https://onzetaal.nl/uploads/editor/Taalpost-m1604.pdf

Het woord wordt tegenwoordig misschien niet meer opgenomen in het woordenboek maar dat betekent op zich niet dat het apert fout is. Waarom het niet meer opgenomen is terwijl het kennelijk door zoveel mensen gebruikt wordt dat het als een veelvoorkomende fout wordt gezien maar wel van oudsher bestond, vind ik moeilijk te begrijpen.

• "Enigste". Eniger dan enige kan niet, dus het juiste woord is volgens velen enige. Anderen stellen daar tegenover dat de vorm met -ste een extra gevoelsdimensie uitdrukt, en dus in bepaalde contexten (bewust) kan worden toegepast. (Als enig "leuk" betekent, is de overtreffende trap wél mogelijk.)
• "Miniscuul". Moet zijn minuscuul. Zie "Minitieus".
• "Minitieus". "Mini-" heeft met klein te maken, maar "minuut" ook. De juiste vorm is minutieus.
• "Polshoogte nemen". Het gaat over de Poolster en het moet zijn poolshoogte nemen.
• "Toendertijd". Waarschijnlijk onder invloed van "indertijd". Juist is echter toentertijd.

Zinsconstructie

• "Als voetballer zijnde". Dit is een voorbeeld van een contaminatie, in dit geval van "als voetballer" en "voetballer zijnde" (het laatste is archaïsch).
• "Zij besloten de wedstrijd af te lassen" (in plaats van "De wedstrijd werd afgelast"). Voor aflassen heb je een lastoestel nodig. 'Afgelast' kan van aflassen komen, maar bij wedstrijden komt het van afgelasten, dus: af te gelasten - gelastte af enzovoorts.
• "Groter als". 'Als' is een zogeheten onderschikkend voegwoord van vergelijking. Het drukt een overeenkomst in eigenschappen uit, niet een ongelijkheid. Om een ongelijkheid uit te drukken zeg je Groter dan.
• "Ik besef me dat...". Te verklaren vanuit "Ik realiseer me" (zie aldaar). Juist is: Ik besef dat....
• "Ik realiseer dat het koud is". "Realiseren" betekent: zorgen dat het tot stand komt:

Het project had nooit gerealiseerd kunnen worden zonder de vele grote en kleine bijdragen van ouders, ooms en tantes.

"Zich realiseren" daarentegen betekent "beseffen":

Ik realiseer me dat ik met deze opmerking velen tegen de haren in strijk, maar het is mijn eerlijke overtuiging..

• "Ik irriteer me aan hem". Te verklaren vanuit "Ik erger me aan hem"
• "Ik bedenk me dat...". Een contaminatie van "bedenken dat" (op een idee komen) en "zich bedenken ("van mening/plan veranderen"):

Ik bedenk net dat we François nog niet hebben uitgenodigd. Wat een blunder!

Natúúrlijk wilde ik 'm wel een oplawaai verkopen, waar zie je me voor aan? Maar toen ik zag hoe groot hij was, bedacht ik me.

• "Net zo groot dan". Omdat "als" nogal eens verkeerd wordt gebruikt (zie aldaar), maken sommige taalgebruikers er niet alleen in onder-, maar ook in nevenschikkende situaties "dan" van. Dit is een hypercorrectie. Juist is: net zo groot als.
  • Ook "Deze hoeveelheid is evenveel dan dat'. Dit is een hypercorrecte, en daardoor foute constructie. De fout kan worden gemaakt als men min of meer heeft onthouden dat je moet oppassen met 'als' en 'dan'. Het woord 'dan' wordt gebruikt bij ongelijkheden, zoals 'groter dan'. Een tweede fout in deze zin is het gebruik van 'dat' aan het eind. De correcte zin is "Deze hoeveelheid is evenveel als die (hoeveelheid)."
• "Data wordt opgeslagen". Onder invloed van het Engels, waar het zowel enkelvoudig als meervoudig wordt gebruikt. Maar "data" is een meervoudsvorm uit het Latijn, en in het Nederlands is het nog steeds meervoud. Het wordt dus: Data worden opgeslagen. De enkelvoudvariant wint echter terrein, en daardoor wordt het steeds betwistbaarder dit gebruik "fout" te rekenen.
• "De media schrijft". Vergelijkbaar met data. Media is meervoud. Wellicht wordt dit verward met "de pers", hetgeen natuurlijk wel enkelvoud is.
• "Hij is een van degenen die het bedrog doorhad." Onder invloed van het enkelvoudige "een" wordt ook de persoonsvorm in de bijzin in het enkelvoud gezet. Maar "die" slaat niet terug op "een"; het verwijst naar "degenen" en is dus meervoud. Daarom is "doorhadden" juist:

Hij is een van degenen die het bedrog doorhadden.

De fout wordt al decennialang gemaakt, en komt ook in het Engels veelvuldig voor; in het Duits veel minder.

• "Hun hebben het gedaan." Het persoonlijk voornaamwoord hun heeft in deze zin de functie van onderwerp. Volgens grammaticale regels is hun echter de indirect-objectsvorm, die alleen gebruikt wordt in de functie van meewerkend voorwerp - als het niet voorafgegaan wordt door een voorzetsel (zie ook Hen of hun) - of als bezittelijk voornaamwoord (hun huis). Bij het onderwerp wordt zij (of ze) gebruikt: Zij hebben het gedaan.
• "In de eerste instantie". Naar analogie met "in de eerste plaats". Maar het wordt net zo behandeld als 'aanleg': In eerste instantie.
• "Ik mankeer niets". Bedoeld wordt niet dat jij niets fout doet, maar dat er geen gebrek is dat wat met jou doet: Mij mankeert niets; in deze laatste zin is mij ondervindend voorwerp. Tegenwoordig valt echter vrijwel niemand meer over de constructie met ik als onderwerp.
• "Het meisje van de buren, die..." Misschien vinden veel mensen het betrekkelijk voornaamwoord "dat" vreemd klinken als het verbonden wordt met een persoon. Maar dat hoort wel bij een het-woord: Het meisje van de buren, dat....
• "Het boek, wat..." Tegenwoordig is het gebruik van wat in plaats van dat een vaak voorkomende stijlfout: het betrekkelijk voornaamwoord dat op onzijdige zelfstandige naamwoorden (het-woorden) terugslaat, is "dat".
• "De trein, welke ..." Vergelijkbaar met het gebruik van wat in plaats van dat, is ook het gebruik van welke in plaats van die of dat een vaak voorkomende stijlfout. Het betrekkelijk voornaamwoord dat terugslaat op mannelijke of vrouwelijke zelfstandige naamwoorden is die, op onzijdige zelfstandige naamwoorden dat.
• "Hij is langer dan mij". "Mij" is de 'objectvorm' van het persoonlijk voornaamwoord, ook wel genoemd lijdend respectievelijk meewerkend voorwerp. Hier moet echter de onderwerpsvorm ik gebruikt worden, immers "Hij is langer dan ik ben". In andere gevallen kan het gebruik van "mij" of "ik" een betekenisverschil opleveren: "Hij kent jou langer dan ik (jou ken)" tegenover "Hij kent jou langer dan (hij) mij (kent)". Dit onderscheid wordt echter door weinig mensen gemaakt. Dezelfde regels gelden vanzelfsprekend voor het onderscheid tussen "jij" en "jou", "hij" en "hem" en andere persoonlijke voornaamwoorden.
• "Jou en jouw". Dit is het verschil tussen jou als persoonlijk voornaamwoord, gebruikt als lijdend voorwerp en jouw als bezittelijk voornaamwoord. Dus het wordt: "Het boek is van jou", maar "Het is jouw boek". Een ezelsbruggetje dat veel mensen helpt is jou/jouw te vervangen door u/uw. Wanneer je u gebruikt, gebruik je ook jou en gebruik je uw, dan is het jouw.
• "Zo optimaal mogelijk". Dit is een voorbeeld van een tautologie; optimaal is het best, het gunstigst (overtreffende trap); een hogere gradatie kan dus niet. Dus: optimaal zonder iets erbij, of zo goed/gunstig mogelijk. Overigens vermeldt de Dikke Van Dale de niet-overtreffende betekenis wel ("(in zwakkere opvatting) goed"), maar met de vermelding "niet door iedereen geaccepteerd".
• "Een paparazzi". Meestal worden fanatieke persfotografen in hun meervoud genoemd, en dan krijgen ze volgens de meervoudsregels van de taal van oorsprong (Italiaans) een i aan het eind. Maar een enkel exemplaar is een paparazzo.
• "Paranoia". Vaak wordt gezegd: "hij is volkomen paranoia", maar paranoia is de aandoening. Als je het hebt, ben je paranoïde.
• "Op het scherpst van de snede". Een snede is, als het goed is, overal even scherp, dus de uitdrukking is: op het scherp van de snede.
• "De Taliban heeft zich teruggetrokken". "Taliban" is een woord in het Pasjtoe en is het meervoud van 'talib', wat 'religieuze student' betekent. Het is dus: De Taliban hebben zich teruggetrokken.
• "Wat schetst mijn verbazing." De redenering is: je verbazing maakt zelf geen schetsen. Wel kan zij vorm krijgen op je gezicht, waarna zij door iemand geschetst kan worden. Dus: Wie schetst mijn verbazing. Schetsen kan echter ook worden geïnterpreteerd als 'een beeld geven van'. In dit geval is wat correct.
• ".. behoort tot een van de ..". Dit is dubbelop. Het moet zijn ".. behoort tot de .." of ".. is een van de ..". Dus: Hij behoort tot de grootste atleten uit de geschiedenis of Hij is een van de grootste atleten uit de geschiedenis (Geen accenttekens op "een"!) Uit het artikel over Wikipedia in Computer!Totaal (zie ook hierboven): De Nederlandstalige Wikipedia behoort tot een van de grotere Wikipedia's.
• "Een hele grote man". "Heel" als bijvoeglijk naamwoord wordt "hele", dan is een "hele man" geen "halve man". "Heel" is hier echter een bijwoord, dat niet iets over de man zegt, maar over het bijvoeglijk naamwoord: de mate waarin de man groot is. Bijwoorden worden niet verbogen, dus "heel" blijft in dat geval gewoon "heel". Het is dus "Een heel grote man".
• "Ik ben gevraagd mee te gaan naar Amsterdam." Moet zijn: "Mij is gevraagd mee te gaan naar Amsterdam."
  In een passieve zin (lijdende vorm) wordt het lijdend voorwerp van de corresponderende actieve zin het onderwerp. In de actieve variant van deze zin, "Men heeft mij gevraagd mee te gaan naar Amsterdam", heeft "mij" echter de functie van meewerkend voorwerp, het is de persoon aan wie iets gevraagd wordt. Het lijdend voorwerp is datgene wat gevraagd wordt: "mee te gaan naar Amsterdam". Het is dus deze passage die de rol van onderwerp vervult als men de zin passief maakt, en aangezien het een derde persoon betreft krijgt het werkwoord de vorm "is". Het meewerkend voorwerp (in dit geval "mij") blijft in een passieve zin onveranderd. Ter illustratie een andere zin waarin vrijwel nooit verwarring optreedt:
  "Men heeft mij een cadeau gegeven" > "Mij is een cadeau gegeven", niet "Ik ben een cadeau gegeven".
• "Kijken" i.p.v. "bekijken" of "kijken naar". "Ik ga een film kijken", moet zijn: "Ik ga een film bekijken" of "Ik ga naar een film kijken". Ook veelvuldig te horen in de constructie: "Je kunt het programma terugkijken ..."
• "Luisteren" i.p.v. "beluisteren" of "luisteren naar". "Ik ga muziek luisteren", moet zijn: "Ik ga naar muziek luisteren" of "Ik ga muziek beluisteren".
• "Wijzigen" i.p.v. "veranderen". Goed is: "Het adres wordt veranderd", "Het adres verandert", "Het adres wordt gewijzigd". Niet goed is: "Het adres wijzigt".
• "Gehad" i.p.v. "gekregen" of "ontvangen". "Waar kun je dat kopen?" "Weet ik niet, ik heb het gehad". "Hebt u het aanvraagformulier gehad?"
• "Missen" i.p.v. "ontbreken". "Er mist een schroefje". Goed is: "Ik mis een schroefje", "Er ontbreekt een schroefje".
• "Niet (in) het minst". "Niet het minst" betekent: "tamelijk veel". "Niet in het minst" betekent: "absoluut niet".
• "Een Frans schrijfster" i.p.v. "Een Franse schrijfster". Onder invloed van het voor mannelijke personen (min of meer) toegestane "een Frans schrijver".
• "Dat ben ik eens", of "Ik ben het eens" i.p.v. "Daar ben ik het mee eens" en "Ik ben het ermee eens".
• "Dit maakt onderdeel uit van een groter geheel". Iets maakt deel uit van, of is onderdeel van. De uitdrukking "onderdeel uitmaken van" is een als foutief beschouwde contaminatie.

Eigennamen

Geografische namen

• "Latijn-Amerika". Hypercorrectie van Latijns-Amerika.
• "Nieuw-Leusden". Leusden is bekender, misschien door zijn centrale ligging in Nederland. Maar de plaats in Overijssel heet Nieuwleusen.
• "Standaardbuiten" lijkt logisch. Maar de plaats in West-Brabant heet Standdaarbuiten.
• "De Oekraïne". Het land wordt sinds de onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie in 1991 met Oekraïne, zonder het lidwoord "de", aangeduid.

Spelling

Woorden

• "Aggressie". Etymologisch juist, gezien de regels van de taal waar het uit komt (Latijn). Maar in het Nederlands is er een g weggevallen: agressie is juist. Waarschijnlijk schrijven wij slechts één g doordat het woord tot ons gekomen is via het Frans, dat agression en agressif schrijft.
• "Barbeque". Zeer wijdverspreide verschrijving, deels te wijten aan de veel gebruikte speelse afkorting "BBQ". Net als in het Engels heet het barbecue.
• Een "chique" feestje. Moet zijn: een "chic" feestje, maar wel: een "chique" dame. Zelfde principe als "continu" iets verderop.
• "Concensus". Heeft niet met een volkstelling ("census") te maken, maar met gelijkheid van opvatting (gevoelen). Het is dus "consensus". Dezelfde wortel is terug te vinden in woorden als "sensatie", "sensor" en "sensitief".
• Een "continue" proces. Moet zijn: een continu proces. Alléén op een e laten eindigen als je dat met een ander bijvoeglijk naamwoord ook zou doen:

Een voortdurend proces — Een voortdurende bedreiging

Een continu proces — Een continue bedreiging.

• "Cordon blue". Dit vleesproduct heeft een Franse naam, cordon bleu. Wederom Engelse invloed.
• "Daarintegen". Dit moet zijn: "Daarentegen"
• "Doormiddel van". Moet zijn "door middel van".
• "Een" in de constructie: "... een van de ..." klinkt weliswaar als "één", maar krijgt geen accenten.
• "Falikant". Geen familie van de fabrikant, maar een kant die een 'faille' (Frans voor 'gebrek') heeft: faliekant.
• "Geë-maild": tot 2005 was dit de juiste spelling, nu is het "ge-e-maild."
• "Haasje-repje". Het gaat niet om een haas, maar om 'zich haasten': komt van 'haast je, rep je' (zich reppen = zich haasten). De correcte schrijfwijze is: haastje-repje. Betekent: 'heel snel, ijlings'.
• "Layout". Correct is "lay-out". Dit is een Engelse samenstelling waarvan het tweede deel een voorzetselbijwoord is dat met een klinker begint. Analoge voorbeelden zijn back-up en spin-off.
• "Lineaal" komt door de verwantschap met "lineair" serieus en gedegen over; toch is liniaal de correcte spelling.
• "Noemen":

Lelystad is genoemd naar ingenieur Lely.

Ingenieur Lely is vernoemd in Lelystad.

• "Nijgen naar": moet zijn "neigen naar". Het werkwoord nijgen betekent specifiek "buigen". Het is dus ook niet "neeg naar" of "nijgde naar", maar "neigde naar".
• "Onmiddelijk": moet zijn "onmiddellijk".
• "Pubertijd" moet zijn puberteit (zelfde achtervoegsel als in kwaliteit, sportiviteit, universiteit, enz.)
• "Sieren":

De bewoners versieren de kamer.

De slingers sieren de kamer.

• "Spercieboon". Vaak zo geschreven, wellicht te verklaren vanuit woorden als 'commercie'. Maar het is sperzieboon. Het woord is etymologisch verwant met asperge.
• "Tenminste". Wordt aaneengeschreven als "althans" wordt bedoeld. Gaat het om "op z'n minst" dan is de afgesproken spelling ten minste

Is er werkelijk iemand die daarin gelooft? Ik tenminste niet!

Het waren er ten minste vijf, en ze hadden allen bivakmutsen op.

• "Tenslotte". Wordt aaneengeschreven als "immers" of "welbeschouwd" wordt bedoeld. Gaat het om "tot slot", dan is de afgesproken spelling "ten slotte".

Ik had er tenslotte niet om gevráágd!

Ten slotte wil ik nog onze secretaris bedanken.

• "Toendertijd". Moet zijn "Toentertijd"
• "Uitwijden". Lijkt op toewijden, maar uitweiden is juist verwant met weiland; vandaar een ei.
• "Teveel"/"te veel". Alleen indien het als een zelfstandig naamwoord gebruikt wordt dient het aan elkaar geschreven te worden.

Er is een teveel aan taxi's in Amsterdam.

Er zijn te veel taxi's in Amsterdam.

Persoonsnamen

• "(Graden) Celcius". De naamgever van de temperatuurgraden heette Anders Celsius.
• "Baghwan". De uit India afkomstige goeroe die zich later "Osho" liet noemen stond aanvankelijk bekend als Bhagwan Shree Rajneesh. De lettercombinatie bh staat voor een 'zware' b (plosief) die met veel adem wordt uitgesproken (aspiratie).
• "Ghandi". De achternaam van de beroemde geweldloosheidprediker uit India was Mahatma Gandhi|Gandhi. Zie ook "Baghwan".
• "Nietsche". De Duitse filosoof heette Friedrich Nietzsche.
• "Herz". De Duitse natuurkundige heette Heinrich Hertz.
• "Hirshi Ali". De aangenomen naam van de gewezen VVD-politica is Ayaan Hirsi Ali (eigenlijk: Ayaan Hirsi Magan).
• "Rohrschach", de man van de inktvlekkentest. Juist is "Rorschach".

Geografische namen

• "Equador". De naam van het Zuid-Amerikaanse land is gelijk aan het Spaanse woord voor de evenaar, waar het op gelegen is: Ecuador. De combinatie "qua" is in Spaans niet mogelijk.
• "Zuid-Laren". Laren ligt in Midden-Nederland en Zuidlaren in Drenthe. Zuid-Laren (soms ook als Zuid Laren geschreven) is dus een deel van Laren. Vergelijkbare vergissingen worden gemaakt bij Noordlaren, Midlaren en Westlaren (alle in de buurt van Zuidlaren)

Zie ook

• Alternatieve spelling
• Hete hangijzers in het Nederlands
• Spellinggids (wikipedia}