Taal/Tekens, tekensystemen en semiotiek

De semiotiek is een wetenschappelijke discipline die veel raakvlakken vertoont met de taalwetenschap en er ook wel als een onderdeel van wordt gezien. Een semioticus bestudeert tekensystemen (van talen) en de waarde van tekens (bijvoorbeeld: pictogrammen, smileys, letters, ...) binnen zo'n systeem. Een teken verwijst naar iets in de werkelijkheid. Dat iets wordt ook wel de referent genoemd.

Charles Peirce

De Amerikaanse wetenschapper Charles Peirce (19e - 20e eeuw) wordt gezien als de grondlegger van de semiotiek. Hij onderscheidde drie soorten tekens volgens de relatie teken - referent:

Indexicale tekens: Dit soort tekens drukken het verband oorzaak-gevolg uit. Zo is rook een teken voor vuur, want rook is het gevolg van vuur;
Iconografische tekens: Dit zijn tekens die iets uitbeelden, weergeven, weerspiegelen. Je pasfoto is een iconografisch teken, want het beeldt jou uit;
Symbolische tekens: Symbolische tekens (of kortweg: symbolen) willekeurige tekens, die gebaseerd zijn op afspraken. Bijgevolg moet je de code (tekensysteem) beheersen om te weten wat met het teken bedoeld wordt. Een voorbeeld van deze tekens is een embleem.

Onomatopeeën (of klanknabootsingen) zijn zowel iconografische als symbolische tekens. Het beeldt een klank uit (bijvoorbeeld woef) en het is daarom iconografisch, maar het wordt in heel wat talen anders weergegeven. Daarom is het ook symbolisch.

Ferdinand de Saussure

Deze Zwitser (19e - 20e eeuw) besliste dat talen tekensystemen zijn die uit symbolische tekens bestaan. Dit houdt in dat je de code moet beheersen om een taal te begrijpen. Volgens de Saussure had een teken drie onderdelen:

Het verwijst naar een referent (iets in de werkelijk, bijvoorbeeld een voorwerp, mens, dier, ...);
Een teken heeft een signifiant, dit is de materiële vorm waaruit een een woord bestaat: klanken en letters;
Een teken heeft ook een signifié: een woordenboekbetekenis.

De signifié wordt bepaald door vier elementen: de context, de taalgebruiker, de tijd en de code. Dit laatste lijkt misschien tegenstrijdig, maar het houdt in dat als een signifiant (bv. "v-i-s") in meerdere talen zou voorkomen, dan zou het telkens een andere signifié hebben.

Jacques Derrida

Volgens de Fransoos Jacques Derrida ligt de relatie teken – referent niet vast, maar wordt die bepaald door de context, de politieke overtuiging en vooroordelen van zender en ontvanger.

"Communist" was voor een lid van de communistische partij tijdens de bloeiperiode van de Sovjet-Unie een neutraal woord, maar voor een hedendaagse, Republikeinse Amerikaan is het een scheldwoord.