Trotski voor beginners/Wat had Trotski tegen religie
Dat was niet alleen Trotski, dat waren en zijn alle communistische schrijvers, en de meeste communisten. In deze vraag zal ik Trotski’s houding beschrijven. Die laat het duidelijkst merken in zijn artikel “Het belang en de methodes van antireligieuze propaganda”. De belangrijkste standpunten in dit artikel zijn:
- Religie is een soort fictieve geschiedenis van het universum.
- De bron van religie is de zwakheid van de mens ten opzichte van de natuur en de onsamenhangendheid van de sociale verhoudingen.
- Religie is een poging tot aanpassing aan de moderne leefomgeving, om de strijd met het bestaan succesvol aan te gaan.
- Religie is verbonden met mythes, fantasieën, bijgeloof en imaginaire kennis.
- Werkelijke kennis is in verschillende manieren en vormen verbonden met religieuze vooroordelen.
- De strijd tegen religie is alleen succesvol als de religieuze ideologie in botsing komt met de gewoonten van een bepaalde klasse in een veranderende sociale omgeving.
Ook schrijft Trotski over de legaliteit van de revolutionaire aanval op de religie; het ondergraven van religieuze vooroordelen door revolutionaire ontwikkelingen. Waarschijnlijk bedoelde hij met religieuze vooroordelen de oordelen uit de religieuze leer, die hij nietig verklaart. Hij schrijft ook dat het bij mensen met weinig kennis makkelijker is om hen met de religie te laten breken; omdat hun werkelijke kennis (dus de feiten) naast hun religie kan bestaan. Ook schrijft hij dat er na de Oktoberrevolutie nog mensen waren die hun religie niet lieten vallen. Hij zegt dat het bij deze mensen niet zinvol is om methoden van kritiek en satire te gebruiken; hij verwacht bij een te grote antireligieuze druk een tegenovergesteld resultaat. Zoals hij zelf zegt: "We moet gaten boren in de rots — die niet zeer hard meer is — en die opvullen met dynamietstaven, de indirecte aanval gebruiken. Na een tijdje zal er een nieuwe explosie plaatshebben en een nieuwe afval, dat wil zeggen, weer een laag van de bevolking zal worden weggerukt van de grote massa..." Tot slot maakt Trotski de opmerking dat de boeren niet uit hun traditionele religieuze natuur kunnen worden gehaald zonder de invoering van elektriciteit in het boerenbedrijf. Elektriciteit was toen nog niet bekend bij de Russische boeren; en dat zou hun religieuze denkbeelden volgens hem op losse schroeven zetten. Trotski sluit af met de volgende alinea: "De volledige afschaffing van religie zal alleen bereikt worden wanneer er een volledig ontwikkelde socialistische structuur is, dat wil zeggen: een techniek die de mens bevrijdt van de vernederende afhankelijkheid van de natuur. Dit kan alleen worden bereikt onder sociale verhoudingen die niet mysterieus zijn, die volkomen helder zijn en de mensheid niet onderdrukken. Religie zet de chaos van de natuur en de chaos van de sociale verhoudingen om in fantastische beeltenissen. Slechts de afschaffing van de aardse chaos kan voorgoed een einde maken aan zijn religieuze weerspiegeling. Een bewuste, redelijke, geplande leiding van het sociale leven, in al zijn facetten, zal voor altijd een eind maken aan alle wondergeloof en hekserij."
Een duidelijke antireligieuze houding, die ongetwijfeld voor een groot deel op Marx’ ideeën is gebaseerd.