Onderwijstechnologie/ICT en leerstoornissen

Gebruik van ICT bij leerstoornissen

Meer dan 10 procent van de kinderen kampt met een leerstoornis zoals dyslexie, dyscalculie of NLD (Niet Verbale Leerstoornis). Deze stoornissen worden vaak een “onzichtbare handicap” genoemd. Voor deze kinderen, met ernstige problemen bij het lezen, spellen en schrijven, kan het gebruik van ICT een hulpmiddel zijn om de problemen aan te pakken en te compenseren.
Met ICT kunnen leerlingen met een leerstoornis hun vaardigheden op gebied van lezen, schrijven, rekenen, plannen of organiseren sterk verbeteren. ICT biedt deze leerlingen bovendien kansen om zelfsturend te leren en om gemotiveerd en zelfstandig te oefenen. Leerlingen zijn minder afhankelijk van de hulp van ouders of leerkrachten en voelen zich succesvoller.

Type dyslexie Hulpmiddelen

1. Lichte vorm van dyslexie of andere lees- en spellingsproblemen:

- ReadingPen

- Voorleessoftware: Sprint, Sprinto, ClaroRead, Spika

- Daisy speler

2. Ernstige lees- /spellingsproblemen, niet veroorzaakt door dyslexie:

Een mix van 1 en 3

3. Ernstige dyslexie (ca. 4% van alle leerlingen):

bij deze vorm van dyslexie moeten de uitgebreide functies van deze hulpmiddelen volledig worden ingezet

- ReadingPen

- Geavanceerde dyslexiesoftware: Sprint Plus of Kurzweil 3000

- Daisy speler

Dragon Naturally Speaking

4. Complexe problematiek waarvan dyslexie deel uitmaakt (b.v. faalangst, depressie, ADHD):

Zie hulpmiddelen puntje 3

Voordelen van ICT voor kinderen met een leerstoornis?

Sneller en ordelijker verbeteren van fouten

Werken met een tekstverwerker heeft een positief effect op lees- en schrijfprestaties van leerlingen. De leerling kan op deze manier zijn fouten snel verbeteren zonder dat het werk onleesbaar wordt door de (vele) doorhalingen. Een tweede voordeel van een tekstverwerker is dat lettertype en –grootte kan aangepast worden naargelang de individuele noden van het kind.

Gestructureerd werken

Door het werken met een tekstverwerker blijft het werk niet enkel overzichtelijker, het zorgt ook voor meer structuur. Dit kan verkregen worden door het gebruik van kaders en het onderstrepen en markeren van bepaalde tekstdelen. Ook kan gebruikgemaakt worden van een agenda of weekplanning op de computer. Op deze manier kan de leerling leren om een betere planning te maken en huistaken op tijd af te geven.

Spellingcontrole helpt bij het schrijven van foutloze tekst

Het gebruik van een spellingcontrole helpt leerlingen met hardnekkige spellingproblemen om toch een foutloze tekst te schrijven. Door hun leerstoornis komen zij vaak, ondanks het vele oefenen, niet tot een geautomatiseerde correcte spelling.

Soms is ICT noodzakelijk

Een aantal leerlingen hebben een zodanig grote leer-, ontwikkelings- of aandachtsstoornis dat zij het zonder compenserende ICT-hulpmiddelen niet redden in het onderwijs. In deze gevallen zal compenserende software noodzakelijk zijn om onderwijs te volgen.

Compenserende software

Woordspellingssoftware

Hierbij zal de computer voorspellen welk woord je wil typen. Dit is nuttig voor kinderen die moeizaam typen door motorische problemen.
Een voorbeeld van woordspellingssoftware is:

*Skippy

Skippy is een krachtige zelflerende woordvoorspeller die leerlingen met bijvoorbeeld dyslexie helpt om vlot en foutloos een tekst te schrijven. Dankzij deze software verliezen zij minder punten door het maken van schrijffouten en wordt hun reëel kennisniveau gemeten. Het welbevinden van de leerlingen stijgt waardoor zij ook liever naar school gaan. Skippy kan gebruikt worden in elk Windows-programma en kent een breed gamma aan woorden: de woordvoorspeller bevat 24.000 woorden in elk van de volgende talen: Nederlands, Engels, Duits en Frans. De lijsten zijn gemakkelijk aan te passen en uit te breiden.

Hoe werkt het? De woordvoorspeller 'denkt' niet alleen mee tijdens het typen van woorden, maar voorspelt ook het volgende woord. 1. Stel dat we bijvoorbeeld 'con' typen dan toont Skippy een lijst met hoogfrequente woorden die met de getypte letters beginnen: contact, consument, conclusie enz.. Alle woorden en hun frequentie zijn opgeslagen in een woordenlijst. 2. Skippy doet ook suggesties op haar kennis over woorden en woordparen. Zodra het woord 'we' in de tekst wordt ingevoegd, begint informatie over woordparen een rol te spelen. Zelfs zonder een letter te typen, tracht Skippy het volgende woord te voorspellen. Woorden als 'hebben' en 'zijn' zullen dan misschien in deze lijst staan. 3. Veel woorden in het Nederlands zijn samengesteld uit verschillende woorden: politieagent, woordenboek, boekenkast, ... De woordvoorspeller werkt dan stapsgewijs. Wanneer bijvoorbeeld de letters p en o getypt worden, staat het woord 'politieagent' nog niet in de predictielijst, maar het woord 'politie' wel. Selecteer 'politie' en gebruik backspace om de automatisch toegevoegde spatie te verwijderen. De predictielijst bevat nu enkel woorden die met 'politie' beginnen, zoals bijvoorbeeld 'politieagent'. Selecteer je het woord 'politieagent', dan vervangt Skippy automatisch het woord 'politie' door 'politieagent'.

Overhoorsoftware

Overhoorsoftware of mindmapsoftware helpt leerlingen bij het memoriseren en studeren.

Voorleessoftware

Hierbij zal de computer de tekst die je typt voorlezen en tegelijkertijd de voorgelezen tekst markeren. Dit kan een oplossing bieden voor kinderen die heel moeizaam lezen. Ze kunnen er ook zelfgeschreven teksten mee beluisteren en controleren. Op die manier horen ze fouten die ze anders niet zouden opmerken.
Voorbeelden van voorleessoftware zijn:

• Sprint
• Kurzweil 3000
• Read & Write 9 Gold voor scholen
• Deskbot
• Adobe Reader
• Fluency Leeshulp

• Sprint

Sprint is een USB-stick die een voorleessoftware bevat voor technisch en begrijpend lezen. De stick is gebruiksvriendelijk: je kan hem op elke computer gebruiken, je hoeft niets te installeren en je werkt altijd met een geldige licentie. Bovendien is er extra geheugencapaciteit voorzien om bestanden op te slagen. Het is ideaal voor mensen met lichte vormen van dyslexie in alle schooltypen.

Hoe werkt het? Sprint leest een tekst voor, in het Nederlands of Engels, terwijl de woorden gemarkeerd worden. Dit stuurt de blik en stimuleert het actief meelezen. De voorleesstemmen zijn van hoge kwaliteit en Realspeak (natuurlijk klinkende stemmen). Met klanklezen/synthese worden alle letters fonetisch uitgesproken en als woord gesynthetiseerd: dit is een goede ondersteuning van beginnende lezers. De spreeksnelheid en pauzes tussen woorden of zinnen zijn instelbaar. Met de klik-en-leesknop kunnen moeilijke woorden of zinnen met een klik worden voorgelezen. Sprint kan worden toegepast met rtf documenten, Word, PDF, e-mail en Internet.

Sprint spreekt mee tijdens het typen waardoor spelling en zinsbouw worden gecontroleerd. Het programma heeft ook een mooie homofonenfunctie voor woorden die hetzelfde klinken maar verschillende betekenissen hebben. Met de markeerstiften (in verschillende kleuren) kun je kernzinnen en kernwoorden markeren. Sprint vat vervolgens die tekstdelen samen en leest ze voor. Teksten kunnen worden opgeslagen als MP3-audiobestand en zo met elke MP3-speler worden beluisterd.

• Kurzweil 3000

Kurzweil 3000 is een softwarepakket dat vooral in scholen voor kinderen met dyslexie gebruikt wordt, maar het pakket kan ook thuis aangewend worden. Kurzweil leest digitale teksten in alle bestandstypes voor (Pdf, Word, webpagina's, enz...). Het beschikt over een Scan- en Leerstation dat tekst op papier omzet in een digitale tekst, waarbij de lay-out en afbeeldingen van het origineel bewaard blijven. De voorleesstemmen zijn erg natuurlijk en dit zowel in het Nederlands, als in het Engels, Duits, Italiaans, Spaans, Noors en Zweeds.

Hoe werkt het? Er is een taakbalk waarmee in de Office-omgeving kan gewerkt worden. Met de cursor kan men een woord, zin of alinea mee markeren wat het actief meelezen versterkt. Men kan de voorleessnelheid ook zelf bepalen waardoor de leerling op eigen tempo kan lezen en oefenen. Er is ook een sprekende rekenmachine. Uitzonderlijk is dat de originele lay-out, foto’s, plaatjes en tabellen niet veranderen bij het inscannen wat de dyslectische lezer alleen maar ondersteunt in het begrijpen van de tekst. Kurzweil beschikt ook over een verklarend woordenboek Nederlands en vertalende woordenboeken Engel, Frans, Duits, Spaans en Italiaans, die allemaal ook kunnen voorgelezen worden. Er is ook een woordenboek met synoniemen en een homofonenlijst voorhanden. Met het beeldwoordenboek kunnen woorden dan weer zichtbaar worden gemaakt. Kurzweil kan echter ook tijdens het typen de letters, woorden of hele zinnen uitspreken. Op die manier horen de leerlingen zowel de spelling als de zinsconstructie. Ze kunnen zo gemaakt fouten zelf ontdekken en verbeteren. De woordvoorspeller biedt in de context van de zin verschillende woordopties aan. Er zijn ook nog specifieke studiehulpmiddelen, zoals markeren en automatisch samenvatten. Men kan ook informatie toevoegen aan een bestaande tekst via tekstnotities, voetnoten, tekstballonnen, kleef- en gesproken notities of bookmarks. Teksten kunnen ook opgeslagen worden als MP3-audiobestanden: zo kan men zelfs luisterboeken maken. Kurtzweil wordt aangeboden als cd, usb en als netwerkversie.

Bronnen: http://www.lexima.nl/school-en-behandelaar/geavanceerde-dyslexiesoftware/kurzweil-3000

• Read & Write 9 Gold voor scholen

Read & Write 9 Gold is een tekstvoorlezer die ofwel de tekst voorleest die men typt of die eender wel document voorleest. De teksvoorlezer leest ofwel ieder woord, zin, paragraaf of geselecteerde tekst die men kiest en het voorgelezen woord wordt visueel gemarkeerd (in een ander kleur dan de achtergrond). Men kan kiezen tussen verschillende voorleesstemmen waarvan eveneens de snelheid en het volume van kan aangepast worden. Wanneer men de tekst hoort voorgelezen worden, verkeert men meer in de mogelijkheid om fouten in interpunctie, spelling en betekenis en het algemene begrip en woordherkenning verhoogt.

Hoe werkt het? Het programma creëert een toolbar met verschillende iconen. Voor de spelling is er een icoon spellingschecker dat men kan aanklikken nadat met een bepaald woord heeft gemarkeerd. Er wordt naast het herkennen van spellingsfouten ook een lijst van correcties met de betekenis van de woorden aanbiedt. Er is een icoon woordenboek: er is een keuze van drie woordenboeken. Er is ook een functie die gelijkklinkende woorden met verschillend betekenissen herkent en de verwarring ertussen vermindert door een definitie voor elk woord te geven. Deze definities kunnen door de software worden voorgelezen. Er is een ander icoon, scanning, dat de mogelijkheid biedt om een tekst naar een audiobestand (MP3) te converteren. Verder kan men ook ieder papieren document dat in de computer ingescand wordt, door Read & Write 9 Gold laten voorlezen. Zelfs een foto van bijvoorbeeld een poster met tekst genomen met een digitale camera kan voorgelezen worden. Men kan ook de kleuren van het computerscherm veranderen om het lezen te vergemakkelijken. Read & Write 9 Gold voor scholen bestaat ook in een speciale versie voor leerkrachten waar uitgelegd wordt hoe de tekstvoorlezer te gebruiken en te richten naar individueel gebruik. De allernieuwste versie, Read & Gold V9 voor scholen die ook met Windows Vista kan gebruikt worden, heeft ook een functie waarmee eender welk deel van het scherm luidop kan gelezen worden. De geselecteerde tekst,die gemerkt wordt, wordt luidop voorgelezen. Ook teksten van websites en toepassingen (zoals onder ander Blackboard, een elektronische leeromgeving vaak gebruikt in Engelstalige en internationale scholen) kunnen gelezen worden wat voordien niet mogelijk was. Ook nieuw is een samenvattingsfunctie. Eveneens bestaat er nu de mogelijkheid met de nieuwste versie om alles te kopiëren op een USB drive. De automatische live update via het internet is nu ook mogelijk.

Bronnen: http://www.synapseadaptive.com/texthelp/read&write_gold/read&write_gold_fact_finder.htmRead en Write 9 Gold for Schools, Beginner’s Guide, Quick Start

Dicteersoftware

Deze schrijft teksten die de kinderen inspreken. Hierbij moet wel steeds goed gearticuleerd worden. Voorbeeld:

• Dragon Naturally Speaking

Reading Pen

Dit is een soort markeerstift waarmee je de te lezen woorden aanduidt. De punt van de stift scant het woord, geeft het weer op zijn schermpje en leest het voor. Hiermee kan je zowel Engelstalige als Nederlandstalige woorden scannen. Door middel van het Van Dale woordenboek, kan deze pen ook woorden vertalen (Nederlands naar Engels en Engels naar Nederlands).

Voordelen:
- De pen spreekt de gescande woorden uit.
- Kinderen blijven toch nog actief lezen, maar gebruiken deze pen wanneer ze onzeker zijn van een woord.
- Het zal kinderen met dyslexie problemen zelfvertrouwen geven.
- De pen kan 300 woorden opslaan. Deze kan je nadien gemakkelijk overbrengen op een computer. Op die manier kunnen de leerkrachten, ouders, ... het kind beter opvolgen, doordat deze op de hoogte gebracht worden van de woorden die voor hem moeilijk zijn.

Nadelen:
- Het verwerken van een volledig gescande zin duurt lang. Je kan best woord per woord scannen.
- Er wordt training gevraagd om de Reading pen goed te kunnen gebruiken.
- Voor kinderen met zware leesproblemen is deze pen geen remediëring.

Luisterboeken

De meest bekende zijn de Daisy-boeken. Dit zijn schijfjes die afgespeeld kunnen worden met behulp van bepaalde programma's of een Daisy-speler.

*Daisy speler

Daisy staat voor: Digital Accessible Information System. Daisy biedt gesproken teksten (boeken, tijdschriften, etc.) in een speciale digitale vorm, meestal op cd. De teksten worden door een menselijke stem voorgelezen in studio's en opgenomen.

Met een Daisy speler kan men een Daisy cd (gesproken boek op Daisy formaat) beluisteren. Er bestaan verschillende modellen Daisy spelers geschikt voor leerlingen met dyslexie. De modellen hebben een zelfde werking, maar een verschil in vormgeving en storingsgevoeligheid. Tafelmodellen zijn zeer geschikt voor gebruik op school of wanneer de speler niet veel van plaats wisselt. Het zijn stevige modellen die tegen een stootje kunnen. "Meeneemmodellen" zijn lichter, kleiner en hebben oortjes waardoor ze makkelijk zijn voor zowel gebruik op school als thuis. "Low vision" modellen zijn Daisy spelers met grote knoppen of met eenvoudige bediening en zijn geschikt voor gebruikers met een visuele handicap.

Projecten

Surfplank

Die-'s-lekti-kus is een VZW die projecten opstart en ondersteunt om kinderen met leerstoornissen te helpen. In 2006 ging de vzw op zoek naar partners die hun kennis op het vlak van ICT wilden delen om zo de scholen te ondersteunen bij het inzetten van ICT voor leerlingen met specifieke leerproblemen. Deze samenwerking leidde tot het project “De computer, mijn surfplank bij het leren”.
De materialen werden ontwikkeld met steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Onderwijs en in november 2007 kregen alle Vlaamse scholen en onderwijsorganisaties een gratis exemplaar van de werkmap Surfplank. Het is een “handleiding” voor het inzetten van de computer om kinderen met ernstige problemen bij lezen, schrijven en spellen te begeleiden. Het bevat ook een demoversie van de compenserende software programma’s Sprint, Kurzweil 3000 en Skippy. Het project surfplank groeide vanuit het geloof dat scholen meer en betere leerzorg kunnen realiseren met behulp van informatie- en computertechnologie.

Digibib

Het project Digibib werd opgestart in het schooljaar 2007-2008 en onderzoekt manieren om leerboeken om te zetten in digitale bestanden en zo beschikbaar te maken voor leerlingen met lees- en/of schrijfproblemen. Leerlingen die moeizaam lezen en/of schrijven ondervinden dagelijks problemen op school. Hun lees- en/of schrijfhandicap leidt vaak tot een leerhandicap. Compenserende software maakt het mogelijk dat deze kinderen met behulp van voorleessoftware de teksten gelijktijdig kunnen lezen en horen. Om deze software op school te gebruiken hebben deze leerlingen een voorleesbare, invulbare, digitale versie nodig van handboeken en werkboeken. Het project zit momenteel in een proefperiode, waarbij gestreefd wordt om zo’n 200 schoolboeken om te zetten in digitale bestanden.

Elektronische leeromgeving voor het leren van gebarenschat

Kan multimedia effectief helpen bij het leren van actieve en passieve gebarenschat door jonge, dove en zwaar slechthorende kinderen? En hoe gebeurt dit dan in de praktijk?

VHZ stelde zich deze vragen. Om deze vragen te beantwoorden, werd een project gestart waarbij de Nederlandse Stichting voor het Dove en Slechthorende Kind, de Technische Universiteit Delft en de Koninklijke Auris Groep samenwerkten.

Er is een groot verschil in gebarenvaardigheid bij schoolgaande kinderen met ernstige auditieve beperkingen. De Nederlandse Gebarentaal die bij deze jongeren wordt aangeleerd is ingewikkeld en heeft nood aan veel oefening en persoonlijke begeleiding. In dit artikel wordt een project besproken waarin het ontwikkelen en evalueren van een Elektronische Leeromgeving (ELo) voor het leren van gebarenlexicon (gebarenschat) centraal staat. ELo is bedoeld voor kinderen tussen drie tot vijf jaar met ernstige auditieve beperkingen.

De twee hoofdvragen in dit onderzoek zijn:

1) Hoe bruikbaar is een Elo voor het leren van een actieve en passieve gebarenschat aan zeer jonge kinderen met ernstige auditieve beperkingen?

2) Hoe moet deze elektronische leeromgeving ingericht worden zodat oefening met ELo resulteert in een zo groot mogelijk leereffect? Aspecten die daarbij aandacht vereisen, zijn de user-interface en de instructietechnieken.

In het artikel wordt ingegaan op de achtergronden van het ELo-project.

Wat met Leren Leren en ICT (informatie en communicatietechnologie)

Uiteraard hebben niet alle schoolgaande jongeren en kinderen leerstoornissen. Soms gaat het gewoon wat moeilijker; kunnen leerlingen zich niet goed concentreren, of is de les gewoon saai. Om niet al onze jongeren de stempel 'leerstoornis' te geven of (erger)preventief Rilatine® of dergelijke toe te dienen, is een goede toepassing van Leren Leren essentieel.

Op weg naar succesvol studeren: ICT is een dankbaar hulpmiddel, het geschikte gereedschap om leren te verbeteren en te vereenvoudigen. Een van de grootste voordelen van informatie en communicatietechnologie is dat de gebruiker de ICT net zo lang kan gebruiken totdat hij/zij het gewenste resultaat heeft bereikt. Faalangst wordt dus vermeden, en laat dat net een van de belangrijkste elementen zijn die succesvol leren verhinderd.

Faalangst is de angst om te mislukken, bij sommige leerlingen slaat deze angst over in een allesoverheersende paniek. Door het gebruik van ICT in het onderwijs wordt de druk dus van de ketel gehaald, de leerling beschikt over de mogelijkheid om te herkansen tot wanneer het gewenste resultaat is bereikt. Fouten maken kan en mag door het gebruik van ICT in het onderwijs. De zogenaamde trial and error methode is inherent aan de informatie en communicatietechnologie.

Naast Actieve faalangst (perfectionistisch voorbereiden, om op deze manier de kans op falen te verkleinen) treed er bij veel leerlingen ook een Passieve faalangst op. In tegenstelling tot de actieve versie vermijd de leerling het falen door weg te lopen van de inspanning en van allerlei prestatie-activiteiten. ICT laat uiteraard niet op zich wachten, de leerling kan veel sneller aangespoord worden om te participeren. Kleinere opdrachten en controlemethoden verkleinen de prestatiedruk voor leerlingen. Eveneens laat de huidige informatie en communicatie technologie leerlingen en leerkrachten toe om een stappenplan uit te werken waardoor uitstelgedrag wordt vermeden.

Bronnen en Interessante Links

• Dyslexie Test
• www.letop.be
• steunpunt dyslexie
• dyslexieweb
• dyslexie startpagina
• dyslexienet
• technologische hulpmiddeltjes
• readinpen
• Project Digibib
• Project Surfplank
• Kurzweil 3000
• Sprint
• Skippy
• ELO gebarenschat
• [1]
• http://www.lexima.nl/school-en-behandelaar/geavanceerde-dyslexiesoftware/kurzweil-3000
• http://www.synapseadaptive.com/texthelp/read&write_gold/read&write_gold_fact_finder.htm
• Read & Write 9 Gold for Schools, Beginner’s Guide, Quick Start