Oudgrieks/Blok 1/3-Grammatica: het bijvoeglijk naamwoord

Oudgrieks

-- Basiscursus --

-- Taaloverzicht --

Een bijvoeglijk naamwoord is een naamwoord dat extra informatie geeft ®over een zelfstandig naamwoord waar het vlak bij (meestal naast) staat. Bijvoorbeeld:

Het mooie huis
De moedige slaaf
Vele zonnen
Verschrikkelijke beesten

In het Grieks past het bijvoeglijk naamwoord zich, net zoals vele andere talen met een grammaticaal geslacht, aan aan het zelfstandig naamwoord waarover dit bijvoeglijk naamwoord informatie geeft. Dat wil zeggen: het bijvoeglijk naamwoord krijgt een bepaalde uitgang die zich richt naar het geslacht (mannelijk, vrouwelijk of onzijdig), het getal (enkelvoud of meervoud) en de naamval (nominativus, genitivus, dativus, accusativus of vocativus) van het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort (we noemen dit ook wel congruentie). Bijvoorbeeld:

Ἡ οἰκια ἡ καλη (Het mooie huis)
Ὁ δουλος ὁ ἀνδρειος (De moedige slaaf)
Πολλοι ἡλιοι (Vele zonnen)
Δεινα θηρια (Verschrikkelijke beesten)

-Let op, bijvoeglijke naamwoorden kunnen vóór of achter het zelfstandig naamwoord staan in het Grieks. Staan de bijvoeglijke naamwoorden erachter, dan wordt het lidwoord herhaald (zie de voorbeeldzinnen 1 en 2).

In de woordenlijst staan bijvoeglijke naamwoorden altijd in de nominativus enkelvoud mannelijk (meestal eindigend op -ος), en zonder lidwoord. Als het zelfstandig naamwoord in de zin, waarover het bijvoeglijk naamwoord wat zegt, niet in de nominativus, maar in een ander naamval staat, verandert ook het bijvoeglijk naamwoord naar dezelfde naamval als het zelfstandig naamwoord waarover het bijvoeglijk naamwoord iets zegt, bijvoorbeeld:

Ὁ δεσποτης πολλους ἱππους ἐχει. (De heerser heeft vele paarden.)

Klinkerstammen

Niet-contracte klinkerstammen

Tot deze groep behoren de bijvoeglijke naamwoorden met een stam die eindigt op een -ο (omikron) in het mannelijk en onzijdig en op een -η (ēta) in het vrouwelijk. Als basismodel gebruiken we "ἀγαθός" (goed).

	Enkelvoud			Tweevoud			Meervoud
	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	ἀγαθός	ἀγαθή	ἀγαθόν	ἀγαθώ	ἀγαθά	ἀγαθώ	ἀγαθοί	ἀγαθαί	ἀγαθά
Vocatief	ἀγαθέ	ἀγαθή	ἀγαθόν				ἀγαθοί	ἀγαθαί	ἀγαθά
Accusatief	ἀγαθόν	ἀγαθήν	ἀγαθόν				ἀγαθούς	ἀγαθάς	ἀγαθά
Genitief	ἀγαθοῦ	ἀγαθῆς	ἀγαθοῦ	ἀγαθοῖν	ἀγαθαῖν	ἀγαθοῖν	ἀγαθῶν	ἀγαθῶν	ἀγαθῶν
Datief	ἀγαθῷ	ἀγαθῇ	ἀγαθῷ	ἀγαθοῖν	ἀγαθαῖν	ἀγαθοῖν	ἀγαθοῖς	ἀγαθαῖς	ἀγαθοῖς

Als tweede voorbeeld de volledige verbuiging van δεινος (verschrikkelijk):

Enkelvoud

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominativus	δεινος	δεινη	δεινον
genitivus	δεινου	δεινης	δεινου
dativus	δεινῳ	δεινῃ	δεινῳ
accusativus	δεινον	δεινην	δεινον

Meervoud

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominativus	δεινοι	δειναι	δεινα
genitivus	δεινων	δεινων	δεινων
dativus	δεινοις	δειναις	δεινοις
accusativus	δεινους	δεινας	δεινα

De ιερ-adjectieven

Zoals bij de zelfstandige naamwoorden wordt de eind-ēta een -ᾱ (lange alpha) wanneer er een ι, ε of ρ vóór staat (de zogenaamde ιερ-woorden). In het meervoud is deze verbuiging identiek aan die van ἀγαθός. Als basismodel gebruiken we "νέος" (nieuw)^[1]

	Enkelvoud			Tweevoud			Meervoud
	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	νέος	νέα	νέον	νέω	νέα	νέω	νέοι	νέαι	νέα
Vocatief	νέον	νέαν	νέα				νέους	νέας	νέα
Accusatief	νέου	νέας	νέου				νέοιν	νέαιν	νέοιν
Genitief	νέων	νέων	νέων	νέῳ	νέᾳ	νέῳ	νέοις	νέαις	νέοις
Datief	{{{31}}}	{{{32}}}	{{{33}}}	νέῳ	νέᾳ	νέῳ	{{{34}}}	{{{35}}}	{{{36}}}

De adjectieven met twee uitgangen

Sommige bijvoeglijke naamwoorden hebben in het mannelijk en het vrouwelijk dezelfde uitgangen, namelijk die van het mannelijk. Dit komt vooral (maar niet uitsluitend) voor bij samengestelde bijvoeglijke naamwoorden. Als basismodel gebruiken we "ἄδικος" (onrechtvaardig).

	Enkelvoud		Tweevoud		Meervoud
	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	ἄδικος	ἄδικον	ἀδίκω	ἀδίκω	ἄδικοι	ἄδικα
Accusatief	ἄδικον	ἄδικον	ἀδίκω	ἀδίκω	ἀδίκους	ἄδικα
Genitief	ἀδίκου	ἀδίκου	ἀδίκοιν	ἀδίκοιν	ἀδίκων	ἀδίκων
Datief	ἀδίκῳ	ἀδίκῳ	ἀδίκοιν	ἀδίκοιν	ἀδίκοις	ἀδίκοις

Contracte klinkerstammen

Tot deze groep behoren de bijvoeglijke naamwoorden met een stam die eindigt op -εο (epsilon-omikron) in het mannelijk en onzijdig en op -εα (epsilon-alpha) in het vrouwelijk. Deze klinkercombinaties worden meestal samengetrokken volgens de contractieregels, behalve wanneer de niet-contracte verbuiging volgens ἀγαθός een α (alpha) in de schijnuitgang heeft. Dan is het resultaat van de contractie ᾶ. Als basismodel gebruiken we "χρυσοῦς" (gouden). De meeste stofnamen vallen onder deze groep.

	Enkelvoud			Tweevoud			Meervoud
	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	χρυσοῦς	χρυσῆ	χρυσοῦν	χρυσώ	χρυσά	χρυσώ	χρυσοῖ	χρυσαῖ	χρυσᾶ
Vocatief	χρυσοῦν	χρυσῆν	χρυσοῦν				χρυσοῦς	χρυσᾶς	χρυσᾶ
Accusatief	χρυσοῦ	χρυσῆς	χρυσοῦ				χρυσοῖν	χρυσαῖν	χρυσοῖν
Genitief	χρυσῶν	χρυσῶν	χρυσῶν	χρυσῷ	χρυσῇ	χρυσῷ	χρυσοῖς	χρυσαῖς	χρυσοῖς
Datief	{{{31}}}	{{{32}}}	{{{33}}}	χρυσῷ	χρυσῇ	χρυσῷ	{{{34}}}	{{{35}}}	{{{36}}}

Ook bij deze groep geldt de regel van de ιερ-woorden: een bijvoeglijk naamwoord zoals "ἀργυροῦς (zilver) heeft als nominatief vrouwelijk enkelvoud ἀργυρᾶ.

Medeklinkerstammen

Niet-contracte medeklinkerstammen

Als basismodel gebruiken we "ἄφρων" (dwaas).

	Enkelvoud		Tweevoud		Meervoud
	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	ἄφρων	ἄφρον	ἄφρονε	ἄφρονε	ἄφρονες	ἄφρονα
Accusatief	ἄφρονα	ἄφρον	ἄφρονε	ἄφρονε	ἀφρονας	ἄφρονα
Genitief	ἄφρονος	ἄφρονος	ἀφρόνοιν	ἀφρονοιν	ἀφρόνων	ἀφρόνων
Datief	ἄφρονι	ἄφρονι	ἀφρόνοιν	ἀφρονοιν	ἄφροσι(ν)	ἄφροσι(ν)

Contracte medeklinkerstammen

Als basismodel gebruiken we "ἀληθής" (waar, echt).

	Enkelvoud		Tweevoud		Meervoud
	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk & vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	ἀληθής	ἀληθές	ἀληθεῖ	ἀληθεῖ	ἀληθεῖς	ἀληθῆ
Accusatief	ἀληθῆ	ἀληθές	ἀληθεῖ	ἀληθεῖ	ἀληθεῖς	ἀληθῆ
Genitief	ἀληθοῦς	ἀληθοῦς	ἀληθοῖν	ἀληθοῖν	ἀληθῶν	ἀληθῶν
Datief	ἀληθεῖ	ἀληθεῖ	ἀληθοῖν	ἀληθοῖν	ἀληθέσι(ν)	ἀληθέσι(ν)

Wisselstammen

Een klein aantal bijvoeglijke naamwoorden heeft een gemengde verbuiging. In het mannelijk volgen ze gewoon de medeklinkerstammen, maar in het vrouwelijk krijgen ze er een kenmerkend invoegsel bij (steeds een jod of sigma) en volgen ze de klinkerstammen.

Niet-contracte wisselstammen

Als basismodel gebruiken we "μέλας" (zwart).

	Enkelvoud			Tweevoud			Meervoud
	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	μέλας	μέλαινα	μέλα	μέλανε	μελαίνα	μέλανε	μέλανες	μέλαιναι	μέλανα
Vocatief	μέλανα	μέλαιναν	μέλαν				μέλανας	μελαίνας	μέλανα
Accusatief	μέλανος	μελαίνης	μέλανος				μελάνοιν	μελαίναιν	μελάνοιν
Genitief	μελάνων	μελαινῶν	μελάνων	μέλανι	μελαίνῃ	μέλανι	μέλασι(ν)	μελαίναις	μέλασι(ν)
Datief	{{{31}}}	{{{32}}}	{{{33}}}	μέλανι	μελαίνῃ	μέλανι	{{{34}}}	{{{35}}}	{{{36}}}

Contracte wisselstammen

Als basismodel gebruiken we "ἡδύς" (aangenaam).

	Enkelvoud			Tweevoud			Meervoud
	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig	Mannelijk	Vrouwelijk	Onzijdig
Nominatief	ἡδύς	ἡδεῖα	ἡδύ	ἡδεῖ	ἡδεία	ἡδεῖ	ἡδεῖς	ἡδεῖαι	ἡδέα
Vocatief	ἡδύν	ἡδεῖαν	ἡδύ				ἡδεῖς	ἡδείας	ἡδέα
Accusatief	ἡδέος	ἡδείας	ἡδέος				ἡδέοιν	ἡδείαιν	ἡδέοιν
Genitief	ἡδέων	ἡδειῶν	ἡδέων	ἡδεῖ	ἡδείᾳ	ἡδεῖ	ἡδέσι(ν)	ἡδείαις	ἡδέσι(ν)
Datief	{{{31}}}	{{{32}}}	{{{33}}}	ἡδεῖ	ἡδείᾳ	ἡδεῖ	{{{34}}}	{{{35}}}	{{{36}}}

Onregelmatig

Er zijn ook onregelmatige bijvoeglijke naamwoorden in het Grieks, waaronder πολυς (veel) en μεγας (groot). De verbuiging hiervan is deels afwijkend:

Bijvoeglijk naamwoord μεγας enkelvoud

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominativus	μεγας	μεγαλη	μεγα
genitivus	μεγαλου	μεγαλης	μεγαλου
dativus	μεγαλῳ	μεγαλῃ	μεγαλῳ
accusativus	μεγαν	μεγαλην	μεγα

Bijvoeglijk naamwoord μεγας meervoud

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominativus	μεγαλοι	μεγαλαι	μεγαλα
genitivus	μεγαλων	μεγαλων	μεγαλων
dativus	μεγαλοις	μεγαλαις	μεγαλοις
accusativus	μεγαλους	μεγαλας	μεγαλα

Bijvoeglijk naamwoord πολυς enkelvoud

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominativus	πολυς	πολλη	πολυ
genitivus	πολλου	πολλης	πολλου
dativus	πολλῳ	πολλῃ	πολλῳ
accusativus	πολλυν	πολλην	πολυ

Bijvoeglijk naamwoord πολυς meervoud

naamval	mannelijk	vrouwelijk	onzijdig
nominativus	πολλοι	πολλαι	πολλα
genitivus	πολλων	πολλων	πολλων
dativus	πολλοις	πολλαις	πολλοις
accusativus	πολλους	πολλας	πολλα

De stam bij πολυς is eigenlijk πολλ-, behalve bij de mannelijke en onzijdige nominativi en accusativi.
De stam bij μεγας is eigenlijk μεγαλ-, ook hier weer met uitzondering van de mannelijke en onzijdige nominativi en accusativi.

Opmerkingen

↑ Het bijvoeglijk naamwoord νέος kent geen contractie omdat het oorspronkelijk een ϝ (digamma) bevatte, die de contractie tegenhield: νέϝος (uitspraak: newos).

[1] Het bijvoeglijk naamwoord νέος kent geen contractie omdat het oorspronkelijk een ϝ (digamma) bevatte, die de contractie tegenhield: νέϝος (uitspraak: newos).

[1]