Parapsychologie/Geschiedenis van de parapsychologie

Parapsychologie als wetenschappelijke discipline, waarbij academici 'onverklaarbare' fenomenen experimenteel onderzoeken onder gecontroleerde laboratoriumomstandigheden, dateert pas vanaf het laatste kwart van de 19e eeuw. Dit betekent natuurlijk niet dat deze fenomenen voordien nooit onderwerp van studie of discussie zijn geweest. Zo sprak reeds Aristoteles over precognitie die soms optreedt in dromen, en zijn er veel gevallen bekend van vooral christelijke mystici die voorspellende visioenen hadden. Een bekend en door getuigen bevestigd visioen was dat van de Zweedse filosoof en mysticus Emanuel Swedenborg (1688-1772) over een grote brand in Stockholm. Op 19 juni 1759 brak een brand uit in Södermalm in Stockholm. Swedenborg - die in deze streek woonde - zat op dat ogenblik meer dan 400 km verder te dineren met vrienden in Göteborg en kreeg een visioen over de brandende stad. Hij vertelde hun dat het vuur pas op drie deuren afstand van zijn huis werd bedwongen. Dit werd later ook bevestigd.

Een van de eerste echte voorlopers van parapsychologisch onderzoek was de Engelse filosoof en geestelijke Joseph Glanvill (1636-1680). Bijzonder was dat hij een vragenlijst ontwierp bij het onderzoek van gevallen ('cases') met paranormale gebeurtenissen om deze beter te kunnen documenteren. Hij onderzocht elk geval op fraude en zocht telkens betrouwbare getuigen. Hiermee was hij zijn tijd ver vooruit, want pas bij de 'Conference on Spontaneous Phenomena' te Cambridge in 1955 werden internationale normen ter verificatie van dergelijke cases vastgelegd.

Mesmerisme

Mesmerisme,later bekend als hypnotisme, was een andere voorloper van de parapsychologie. Franz Anton Mesmer (1734-1815) deed experimenten met 'dierlijk magnetisme'. Hij bracht proefpersonen onder hypnose en al spoedig gingen verhalen rond dat een gehypnotiseerde in trance gedachten van anderen kon lezen en andere esoterische kunststukjes.

Spiritisme

In 1848 brachten de gezusters Margaretta en Catherine Fox vanuit het huis van hun ouders in New York een ware rage op gang: het spiritisme. Het leek wel een pseudoreligie die het hele land overspoelde, tot in het Witte Huis toe waar Lincolns echtgenote Mary Todd seances hield. De zusters Fox traden op als medium en maakten naar verluidt contact met de zielen van dierbare overledenen. Na de Amerikaanse Burgeroorlog leek het enthousiasme in de VS voor spiritisme te luwen. Andere landen namen de fakkel over en verzekerden de toekomst van het spiritisme door de beweging te structureren en te organiseren. In Groot-Britannië, waar al eerder seances werden gehouden door Amerikaanse mediums, kreeg de beweging eerst stevig voet aan de grond. Invloedrijke promotors in die vroege fase waren Henry Sidgwick (1838-1900) en Frederic W.H. Myers (1843-1901). In Frankrijk stond Allan Kardec (1804-1869) aan de basis van de verdere ontwikkeling van het spiritisme met boeken als Le Livre des Esprits en Le Livre des Mediums.

Society for Psychical Research

Tot ongeveer 1870 dachten de academische instituten er zelfs niet aan om paranormale fenomenen te gaan onderzoeken. Ze lieten dit verdachte onderwerp liever over aan waarzeggers of romantische dichters als Byron en Shelley van wie bekend was dat ze levendige visioenen en paranormale ervaringen hadden beleefd. Een belangrijke mijlpaal was de oprichting van Society for Psychical Research (SPR) in Londen op 20 februari 1882 met Henry Sidgwick als eerste voorzitter. Zijn vriend Myers omschreef de bestaansreden voor de 'Society' als volgt: "The extension of the scientific method, of intellectual virtues of curiosity [..] into regions where many a current of old tradition, of heated emotion, even of pseudoscientific prejudice prevails." Vooral Myers boek Human Personality and Its Survival of Bodily Death was een baanbrekend werk in de geschiedenis van de parapsychologie, niet in het minst omdat Myers hierin de psychologie van William James verwerkte.

American Society for Psychical Research

De Amerikaanse Society for Psychical Research werd in 1885 opgericht, en de reeds befaamde psycholoog William James nam de leiding voor zijn rekening. De Engelsman Richard Hodgson werd secretaris van de vereniging, die een Amerikaanse afdeling van de Londense organisatie bleef tot in 1905 de logicus en ethicus James H. Hyslop directeur werd.

Parapsychologisch Instituut in Utrecht

Het Parapsychologisch Instituut werd in 1953 opgericht door prof. dr. W.H.C. Tenhaeff als onderdeel van de Universiteit Utrecht. Vanaf 1986 is het PI een stichting. Naar eigen zeggen heeft het Parapsychologisch Instituut (PI) als netwerkorganisatie drie doelstellingen:

1. onderzoek doen naar paranormale verschijnselen
2. onderwijs en voorlichting verzorgen over paranormale verschijnselen
3. advies geven bij problemen met paranormale ervaringen

Het PI werkt onder meer samen met het Instituut voor Godsdienstwetenschappen van Universiteit Leiden.

De cursussen die aan het Parapsychologisch Instituut worden gegeven zijn vaak parapsychologisch (bijvoorbeeld telepathie, helderziendheid psychokinese, droomonderzoek). Daarnaast komen ook spiritisme, oosterse filosofie, sjamanisme en esoterische filosofie aan bod. Deze cursussen worden gegeven vanuit een neutrale levensbeschouwelijke achtergrond.