Nederlandse literatuur in de middeleeuwen/Van den vos Reynaerde

Van den vos Reynaerde of Reinaert is een lang dierenepos van 3469 versregels dat vermoedelijk tussen het einde van de 12e eeuw en 1270 is geschreven en waarvan de volledige versie bekend is dankzij twee handschriften uit circa 1350 en 1400. Wie het precies heeft of hebben geschreven is niet bekend, maar een van de auteurs was vermoedelijk de cisterciënzerlekenbroeder Willem van Boudelo. Van den vos Reynaerde wordt vaak gezien als het belangrijkste werk in de geschiedenis van de Middelnederlandse literatuur en soms zelfs als het beste dierenverhaal uit de wereldliteratuur.

Roman de Renart, uit een Frans handschrift van circa 1300

Van den vos Reynaerde is een satire op de ridderroman, het belangrijkste literaire genre van die tijd. Het werk is grotendeels gebaseerd op de Franse verhalenbundel Le roman de Renart, die van de tweede helft van de 12e eeuw dateert.

Het verhaal

Een groot deel van het verhaal speelt zich af rond het hof van de koning, de leeuw Nobel. Een aantal dieren beklaagt zich bij koning Nobel over het gedrag van een van de vazallen, namelijk de vos Reinaert die niet trouw is maar zich bezighoudt met liegen, roven en stelen. Gedurende het hele verhaal blijft Reinaert dit gedrag vertonen, ook nadat hij door enkele leden van Nobels hof (Bruun de beer, Tibeert de kater, ten slotte zijn eigen neef, de das Grimbeert) wordt gedagvaard. Hij weet hen steeds te misleiden doordat hij een beroep doet op hun eigen hebzucht en ze daarmee in de val lokt.

Uiteindelijk weet Grimbeert zijn oom toch over te halen om eerst te biechten en vervolgens aan het hof te verschijnen, waar Reinaert eerst zijn verdediging mag uitspreken en vervolgens tot de dood door ophanging wordt veroordeeld. Reinaert maakt koning Nobel daarop wijs dat hij een verborgen schat weet te liggen die zijn vader ooit gevonden heeft en waarmee hij samen met enkele van Nobels trouwste volgelingen een opstand zou hebben willen financieren. Nobel zet de vermeende samenzweerders gevangen en laat hen martelen. Reinaert vertelt hem de plek waar de schat verborgen zou liggen. Reinaert vertelt Nobel ook dat hij zelf naar Rome wil om daar vergeving voor zijn zonden te vragen. Even later vermoordt hij thuis de haas Cuwaert, die door Nobel als afgezant ter begeleiding naar Reinaerts burcht werd meegestuurd.

Wanneer Nobel ontdekt dat hij is bedrogen (het afgebeten hoofd van Cuwaert zit in een tas), heeft Reinaert zich met zijn gezin al teruggetrokken in de wildernis.