Wikibooks

Onderwijs in relatie tot P2P/Individuatie

< Onderwijs in relatie tot P2P
← Inclusionisten Onderwijs in relatie tot P2P Integrale aanpak →

Individuatie verwijst naar een innerlijk transformatieproces waarbij de mens zich ontwikkelt tot een individu met een zelfstandige persoonlijkheid en met een eigen identiteit (www.creatieveappelsenquantumperen.nl, 2010).


Individuatie en P2P

bewerken

Bauwens (2013) voorspelt dat we naar een samenleving gaan waar peer-to-peer op grote schaal aan de orde is. We gaan van een meer individu-gericht systeem (kapitalisme) naar een meer collectief, gemeenschappelijk systeem (peer-to-peer). Eigenlijk ziet Bauwens dus in peerproductie het potentieel om van het huidige hyperindividualisme verlost te geraken en die in te ruilen voor een coöperatief individualisme (blognl.p2pfoundation.net, 2013). Hij wil de horizontale dimensie die verloren was terughalen: peer-to-peer betekent immers dat ieder individu naar eigen vermogen een bijdrage aan een of meerdere gemeenschappelijke initiatieven levert vanuit de eigen wil. De kapitalistische moderniteit geeft innerlijke fragmentatie, maar identiteit kan heropgebouwd worden door engagement aan p2p-projecten (blognl.p2pfoundation.net, 2013). Men wordt deel van een groter geheel, iets wat boven zichzelf uitstijgt. Men voelt zich verbonden met anderen. Bauwens (2013) haalt in Lievens zijn boek ‘De Wereld Redden’ ook een voorbeeld van een meervoudige identiteit aan doordat je bijdraagt aan verschillende peer-gemeenschappen: een softwareontwikkelaar die boeddhist en vegetariër is en aan yoga doet. Hij erkent dus dat door de bijdragen die je levert in verschillende netwerken je zo een identiteit opbouwt. Ook hier is er dus sprake van individuatie waarbij peer-productie invloed heeft op het ontwikkelen van een identiteit.

Voorbeeld

bewerken

Op het einde van het zesde middelbaar heb je gekozen voor de studie pedagogische wetenschappen. In eerste instantie heb je deze richting gekozen om jezelf zeker te stellen van een diploma aan de universiteit waardoor je werkzekerheid hebt wanneer je afstudeert. Doorheen deze studie kan je echter jezelf op een andere manier leren kennen en kan individuatie zich voordoen. Je krijgt bijvoorbeeld verschillende vakken waardoor je vanuit een hoger standpunt gedrag leert begrijpen. Niet alleen van kinderen, maar ook van mensen rondom je heen in je eigen leefsituatie. Je ontwikkelt een andere, diepgaandere visie op je omgeving waarbij je vooral rustiger kan reageren in bijvoorbeeld conflicten. Doorheen je stage ontdek je ook dat je het enorm fijn vindt om te werken met personen met een handicap. Dit zet je aan om buiten de schooluren vrijwilligerswerk te doen. Het geeft je het gevoel dat je aan iets bijdraagt aan deze wereld, en dit zorgt er op zijn beurt voor dat je beter in je vel zit. Ook leer je hoe je je eigen communicatievaardigheden kan uitbreiden en hoe je effectiever kan inspelen op anderen. Hierdoor krijg je ook een hoger zelfbeeld en meer zelfwaardering. Je studeert nu niet meer alleen voor werkzekerheid, maar ook om iets te kunnen bijdragen aan de maatschappij. Er is sprake geweest van een innerlijk transformatieproces waardoor je een identiteit verkrijgt.

Theoretische duiding

bewerken

Carl Gustav Jung – bewustzijn van het Zelf

Volgens Carl Gustav Jung is het individuatieproces het proces dat we als mens doorlopen om onszelf te worden, de weg naar volledige zelfvervulling (www.creatieveappelsenquantumperen.nl, 2010). In het ideaal verlopend individuatieproces kan het ‘ik’ het onbewuste integreren. De mens wordt een totaliteit: een synthese tussen het bewuste en het onbewuste. Volgens Jung stagneert juist dit integratieproces in de moderne westerse maatschappij. Jung onderscheidt verschillende lagen in de bouw van de menselijke psyche: het bewuste, het persoonlijk onbewuste en het collectief onbewuste. Deze lagen staan in contact met een aantal begrippen en fasen binnen het individuatieproces. Het individuatieproces begint met het bewust worden van de Persona en vervolgens de Schaduw. Daarna komt er een bewustzijn tot stand van de Anima en de Animus. Vervolgens komt men tot de ervaring van het Zelf, wat volgens de Jungiaanse traditie individuatie inhoudt. Dit proces kan levenslang zijn, of zelfs nooit tot stand komen (www.husserl.nl, n.d.).

 
Gebaseerd op de afbeelding van www.rglongpre.ca (2012).

1. Het bewustzijn – Persona

Het bewustzijn maakt deel uit van de menselijke psyche dat voor het ‘ik’ toegankelijk is. Wij weten bijvoorbeeld wie we zijn en wat onze geschiedenis is. Het ‘ik’ kan men dan ook beschouwen als het centrum van dit bewustzijn. De Persona behoort tot dit bewustzijn. Het is het deel van onszelf dat wij aan de buitenwereld tonen. Wij dienen immers verwachtingen in te lossen ten aanzien van de maatschappij waar we in leven. Het laat ons denken dat we een bepaald individu zijn en we een specifieke rol innemen. Het is een masker dat we dragen, maar het reflecteert niet wie we echt zijn (www.kundaliniawakeningsystems1.com, n.d. & www.soul-guidance.com, n.d.).

2. Het persoonlijk onbewuste – Schaduw

Al hetgeen waar wij ons niet meer bewust van zijn, behoort tot het persoonlijk onbewuste. Toch is er sprake van een interactie met het bewustzijn, we kunnen ons immers bewust worden van bepaalde delen door introspectie en door aandacht te schenken aan bijvoorbeeld onze dromen. De Schaduw maakt deel uit van het persoonlijk onbewuste. In tegenstelling tot de Persona is dit het deel van onszelf dat we proberen te verbergen. Het is datgene wat niet wordt gewaardeerd in de maatschappij en daarom verdrongen is (www.kundaliniawakeningsystems1.com, n.d. & www.soul-guidance.com, n.d.).

3. Het collectief onbewuste – Anima/Animus

Het kind is volgens Jung verre van een onbeschreven blad en beschikt juist over universele componenten. Deze componenten noemt hij archetypen. Volgens Jung is er dus een gemeenschappelijke structuur aanwezig in onze psyche. Er zijn twee archetypes die belangrijk zijn in het individuatieproces. Beide archetypes bouwen een brug naar het Zelf. Het eerste archetype is de Anima: de innerlijke vrouw in iedere man. Hiermee wordt verwezen naar al de vrouwelijke psychologische tendensen in de psyche van de man: gevoelens, intuïtie, de mogelijkheid om iemand lief te hebben enzovoort. Het is een gids doorheen de psychologische ontwikkeling van de man. Het tweede archetype is de Animus: de innerlijke man in iedere vrouw. Het kan de vrouw helpen wanneer zij moed, creativiteit, kennis en wijsheid nodig heeft (www.kundaliniawakeningsystems1.com, n.d. & www.soul-guidance.com, n.d.).

4. Het Zelf

Het Zelf is het bewustzijn van onze unieke natuur of onze intieme connectie met alle leven. Dit betreft niet alleen de mensheid, maar ook de dierenwereld en zelfs de hele kosmos. Het geeft ons een eenheidsgevoel met het leven. We aanvaarden het leven zoals het is, en niet zoals we willen dat het is. Het is het moment waarop het bewuste weer met het onbewuste in verbinding komt, het totaliteitsbesef. Zo een moment kan op allerlei momenten plaats vinden: in een droom, bij het ervaren van kunst, tijdens therapie, bij natuurervaringen, seksuele of spirituele ervaringen (www.kundaliniawakeningsystems1.com, n.d. & www.soul-guidance.com, n.d.).


Margareth Mahler – een ontwikkelingsfase

Margareth Mahler gebruikte in de jaren ’50 de term individuatie met betrekking tot de ontwikkeling van het kind. In die ontwikkeling onderscheidde zij verschillende stadia:

  1. De autistische fase (0 – 3 maanden). Het kind heeft hier geen enkel besef van de buitenwereld.
  2. De symbiotische fase (3 – 5 maanden). Het kind krijgt meer en meer belangstelling voor de buitenwereld maar blijft afhankelijk van de moeder.
  3. De separatie-individuatie fase (5 – 36 maanden). Separatie betekent hier dat het kind mentaal onafhankelijk begint te worden van de moeder.

Vanuit deze separatie kan individuatie tot stand komen. Belangrijk is hierbij dat de separatie niet te vroeg gebeurt waardoor het kind een gevoel van verlatenheid ontwikkelt en deze separatie niet kan verwerken. Aan de andere kant kan een moeder de ontwikkeling van separatie tegenhouden. Wanneer deze separatie is voltooid kan de individuatie van start gaan. Ook hier onderscheidt Mahler een aantal fasen:

  1. De differentiatiefase (3 – 10 maanden). In deze fase begint het kind een besef te hebben van de buitenwereld en begint dus ook een onderscheid te maken tussen zichzelf en zijn moeder.
  2. De practising fase (9 – 16 maanden). De baby begint rond te kruipen en ontdekt zo zijn directe omgeving, maar gebruikt nog steeds zijn moeder als veilige basis.
  3. De rapprochementfase (15 – 24 maanden). Er ontstaat een twijfel of onzekerheid omdat het kind zich verder weg beweegt van de moeder. Als gevolg hiervan keert het kind dan ook terug.
  4. De object-constantie subfase. Het is de fase waarin het kind begrijpt dat zijn ouders mensen zijn met een eigen identiteit. Het kind internaliseert waarden die ook blijven gelden wanneer de ouders niet aanwezig zijn.

Individuatie verwijst voor Mahler dus naar de ontwikkeling van het kind zijn ego, identiteitsgevoel en cognitieve mogelijkheden (www.artoflife.nu, 2012).


Biesta - subjectwording

Individuatie kan ook gekoppeld worden aan de theorie van Biesta. Hierin verwijst hij naar een transformatieproces: een vormingsproces. Biesta spreekt in ‘Goed onderwijs en de cultuur van het meten’ (2013) over het belang van subjectvorming in het onderwijs. Onderwijs staat nu vooral in het teken van aanpassing: goed onderwijs is onderwijs dat zich aanpast en de wensen van de samenleving. Biesta heeft hier een andere visie over: ‘Onderwijs wordt pas pedagogisch relevant wanneer het bij kwalificatie en socialisatie een plaats biedt aan subjectwording, een persoon worden’ (In de wereld verschijnen, 2013). Het gaat over mensen in staat stellen om op een zelfstandige en volwassen manier in de wereld te staan, en niet als object van andermans bedoelingen en wensen, maar als subject van eigen handelen. Het woord subject heeft volgens hem een tweeledige betekenis: als subject ben je de beginner van een handeling, maar tegelijkertijd ben je ook onderworpen aan de handeling van een ander die op mij reageert. Er wordt dus verwezen naar een element van buitenaf: de ander spreekt mij aan. Subjectvorming is dus afhankelijk van de aanwezigheid van de ander. Hij ziet het dan ook als een vormingsproces. Onderwijs wordt dan pas pedagogisch relevant als het plaats geeft voor subjectvorming: het onderbreken van de normale rationele orde om als unieke individuen in de wereld te verschijnen door te handelen met anderen (In de wereld verschijnen, 2013).


Moderne maatschappij – een identiteit

In onze moderne maatschappij komt het woord individuatie ook vaak aan bod. Individuatie verwijst hier dan naar het proces waarbij men persoonlijke, individuele eigenschappen steeds sterker ontwikkelt zodat men zich steeds meer onderscheidt van anderen. Het gaat met andere woorden over het bouwen van een eigen identiteit. Identiteit is volgens Paul Verhaeghe (2011) geen vaststaand iets waarmee we geboren worden. Wij zijn wie we zijn omdat we samenvallen met een aantal ideeën, verwachtingen, normen en waarden die van buitenaf aangereikt worden en omdat we afstand genomen hebben van een aantal andere. Het wordt dus voor een groot deel bepaald door onze sociaal-culturele omgeving. Als de maatschappij verandert, verandert onze identiteit dus mee. Paul Verhaeghe geeft rond deze visie commentaar op het hedendaags meritocratisch systeem dat bepaalde persoonlijkheidskenmerken gaat privilegiëren en andere afstraffen waardoor individualisme de overhand krijgt: men gaat zichzelf boven het belang van de gemeenschap stellen.

bewerken

Voor meer informatie over individuatie, zie: individuatie

Voor meer informatie over individuatie-separatie theorie, zie: http://www.childdevelopmentmedia.com/margaret-mahler-and-the-separation-individuation-theory.html

Voor meer informatie over de twee archetypes van Jung, zie: http://www.soul- guidance.com/ houseofthesun/individuationprocess.htm

Voor meer informatie over meritocratie bij p2p, zie https://nl.wikibooks.org/wiki/Onderwijs_in_relatie_tot_P2P/Meritocratische_Hi%C3%ABrarchie

Voor meer informatie over Paul Verhaeghe over meritocratie, zie: http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2012/02/01/wij-zijn-allemaal-neoliberaal-interview-met-paul-verhaeghe

Referenties

bewerken
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.