Jungiaans woordenboek/A

• Abaissement du niveau mental (letterlijk: 'verlaging van het mentale niveau') is een term die Jung ontleende aan zijn leraar, de Franse psycholoog en neuroloog Pierre Janet (1859–1947). Deze toestand wordt gekenmerkt door een verminderde staat van concentratie en aandacht, waarbij onverwachte inhouden uit het onbewuste kunnen opduiken. Het komt meestal spontaan voor, maar kan ook opzettelijk worden opgewekt bij de toepassing van actieve verbeelding. Bij abaissement du niveau mental voelt men zich futloos, en deze verlamming van de wil kan zover gaan dat de persoonlijkheid dreigt uiteen te vallen en het bewustzijn zijn eenheid verliest.
• Actieve verbeelding (ook: “actieve imaginatie”) is een door Jung uitgewerkte methode om beelden (imaginaties) uit het onbewuste op te roepen en ermee in contact te treden. De bedoeling is om verdrongen inhouden uit het onbewuste in het bewustzijn te integreren. Deze meditatietechniek legt een brug tussen het bewuste 'ego' en het onbewuste en omvat werken met dromen en het creatieve zelf via verbeelding of fantasie. Jung koppelde actieve verbeelding aan de processen van de alchemie, omdat ook alchemie streeft naar eenheid en onderlinge verbondenheid van versnipperde en gescheiden delen.
• Affect - een emotie of gevoel als reactie op een toestand of gebeurtenis. Een affect beïnvloedt voelen en denken en gaat vaak gepaard met fysieke symptomen. Het is een signaal dat een complex is geactiveerd. Een hevige reactie tijdens een woordassociatietest wijst op een met affect beladen complex.
• Alchemie - Alchemie beschreef volgens Jung processen die symbolische uitbeeldingen waren van het proces van individuatie. Hij vergeleek het werk van de alchemisten met een soort studieboek van het collectief onbewuste. Wat voor soort goud het ook was waar de alchemisten naar op zoek waren geweest, zo dacht hij, ze hadden in feite door hun werk het onbewuste ontdekt. De sterke beelden van alchemistische taferelen (bijvoorbeeld: koning en koningin in seksuele gemeenschap, een liggende man uit wiens lichaam op de plaats van de penis een boom groeit, man en vrouw die versmelten tot een hermafrodiet) waren volgens hem duidelijk bedoeld om over te mediteren als verschillende fasen van ons bewustzijn. Onder invloed van het onderzoek dat Jung deed over alchemie (C.G. Jung: 'Verlossing in de Alchemie') gingen psychologen de alchemistische processen ook interpreteren als projecties van onbewuste psychische processen. Hierbij werd de groei beschreven die de ziel of de psyche doormaakt om één te worden, een volledig mens (zie Individuatie). Volgens deze visie zou de Steen der wijzen deze volgroeide en volmaakte mens zelf zijn. Als eerste logische stap was de afbraak van het ego nodig. Zie ook: Alchemie/Psychologische interpretatie van het zuiveringsproces.
• Amplificatie - een associatietechniek die Jung aanwendde, met name bij het duiden van dromen van patiënten. Daarbij verzamelt de analyticus zo veel mogelijk materiaal omtrent een bepaald beeld (uit literatuur, mythologie, religie enz.) dat hem doet denken aan wat de patiënt hem vertelt. Het doel van de amplificatietechniek is om de symbolische betekenis en de archetypische oorsprong van de fantasieën van de patiënt te achterhalen.
• Analytische psychologie - is de naam die Jung gaf aan zijn psychologisch-therapeutisch systeem. Deze 'nieuwe psychologische wetenschap' ontwikkelde Jung na zijn breuk met de psychoanalytische beweging in 1913. Zij kenmerkt zich door een focus op de rol van symbolische ervaringen in het menselijk leven. Jung kwam tot het inzicht dat individuen ook worden beïnvloed door onbewuste factoren die buiten hun persoonlijke ervaring liggen, en die een meer universele kwaliteit hebben. Deze factoren noemt hij de archetypen die het collectief onbewuste vormen, en herkenbaar zijn in universele verhalen, dromen en mythen. Het analytische proces heeft tot doel om deze factoren, zowel de persoonlijke als de collectieve, bewust te maken, waardoor het individu duidelijker beseft welke krachten er in zijn of haar leven spelen. Dit is het individuatieproces.
• Anima - een van de archetypen uit het collectief onbewuste: het deel van de innerlijke psyche dat met de vrouwelijke zijde van de man overeenkomt.
• Animus - Animus is volgens de psycholoog Carl Gustav Jung een van de archetypen uit het collectief onbewuste, de mannelijke zijde van de vrouwelijke psyche. Net zo is het archetype van de vrouwelijke zijde van een man de anima. Ieder mens heeft volgens Jung namelijk kenmerken van de beide seksen, niet alleen biologisch maar ook in psychologische zin. Jung was meer gericht op de anima bij de man en schreef minder over de animus bij de vrouw. Hij zag de animus als complexer dan de anima, en stelde dat vrouwen een groot aantal animusbeelden hebben, terwijl bij de man de anima bestaat uit één dominant beeld.
• Archetype - (van het Grieks: archè, begin, en tupos, gestalte of afbeelding) Archetypen zijn inhouden uit Jungs "collectief onbewuste": overgeërfde, onbewuste ideeën en beelden. Zij hebben te maken met overleving van de menselijke soort op instinctief niveau."Er zijn evenveel archetypen als kenmerkende situaties in het leven" schreef Jung. "Door veelvuldige herhaling zijn deze ervaringen in onze psychische constitutie gegrift, niet in de vorm van beelden met een specifieke inhoud, maar aanvankelijk slechts als vormen zonder inhoud, die slechts de mogelijkheid bieden tot een bepaalde wijze van waarnemen en handelen." Hoewel de vorm van een archetype universeel is, zal elk individu de specifieke inhoud zelf invullen.
  De vijf belangrijkste archetypen van Jung zijn de persona, de anima, de animus, de schaduw en het zelf. Archetypen zijn van groot belang bij de vorming van onze persoonlijkheid en oefenen op onbewust niveau invloed uit op ons gedrag. Andere voorbeelden van archetypen zijn "de oude wijze" (man of vrouw), "het onschuldige kind", en natuurarchetypen als vuur, oceaan, rivier, berg.
• Archetypisch beeld - De vorm of representatie die het archetype aanneemt in dromen, fantasieën of kunst.
• Assimilatie - Het proces waarbij uiterlijke objecten zoals dingen, personen, waarden en ideeën of inhouden uit het onbewuste geïntegreerd worden in het bewustzijn. Assimilatie van de schaduw bevordert individuatie maar vereist inspanning: om zich bewust te worden van zijn eigen schaduwkanten dient een persoon nauwgezet aandacht te besteden aan de eigen stemmingen, fantasieën en impulsen. De methode die hiervoor wordt gebruikt in de analytische psychologie is de actieve verbeelding.
• Associatie - zie Vrije associatie.
• Astrologie - "Jungiaanse astrologie" is een 20e-eeuwse richting in de westerse astrologie, opgestart door psychologisch georiënteerde astrologen die voornamelijk geïnspireerd werden door de analytische psychologie van Carl Gustav Jung. Zij wilden breken met de middeleeuwse traditionele opvattingen over astrologie, die in hun ogen te deterministisch van karakter waren en ruimte geven aan een astrologie die zich kon verrijken met de moderne inzichten uit de dieptepsychologie. In de periode tussen 1930 en 1980 waren de belangrijkste pioniers van deze vorm van astrologie Dane Rudhyar, Liz Greene en Stephen Arroyo. In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat psychologisch georiënteerde astrologen zich verzetten tegen een deterministisch mensbeeld. In plaats daarvan zien ze de mens als een zich ontwikkelend wezen waarvan ze het groeipotentieel via de horoscoop zichtbaar kunnen maken. Psychologische astrologie presenteert zich als de astrologie van de vrije wil die de uniekheid en de keuzevrijheid van ieder mens vooropstelt. In een jungiaanse interpretatie van de geboortehoroscoop symboliseert de Zon bijvoorbeeld het Zelf, Mars de animus, Saturnus de schaduw, staat de Maan voor het moederarchetype en voor de anima, duidt een meerderheid van planeten in luchttekens op een denktype en geeft het negende huis informatie over het individuatieproces.