Toki Pona/Les 8

Les 8: Geslacht, onofficiële woorden, mensen aanspreken, uitroepen, gebiedende wijs

Je hebt toki en pona al geleerd, maar ze komen nu nogmaals langs omdat ze op een andere wijze gebruikt kunnen worden.

Besproken vocabulaire in deze les:

• a - ahh, ha!, euh, hmm, ooh, enz..
• awen - wachten, pauzeren, blijven; achterblijven
• mama - ouder
• mije - man, echtgenoot, vriend, mannelijk
• meli - vrouw, echtgenote, vriendin, vrouwelijk
• mu - woef, miauw, boe, ieder dierengeluid
• nimi - naam, woord
• o - wordt gebruikt voor vocatief en gebiedende wijs
• pona - joepie!, cool, goed
• toki - taal; hé

Geslacht

Toki Pona kent grammaticaal gezien geen geslacht, anders als in veel Europese talen. Sommige woorden echter, zoals mama vertellen je niet welk geslacht de desbetreffende persoon heeft en dus gebruiken we mije en meli om dat onderscheid te maken. Bijvoorbeeld:

• mama - een ouders in het algemeen, maar niet specifiek of een vader of moeder is.
  • mama meli - moeder
  • mama mije - vader

Zo simpel is het. Bedenk je wel dat het in het Toki Pona meestal niet uitmaakt of je over een man of een vrouw aan het vertellen bent. En daar is een reden voor: Vaak is het zinloos en onbelangrijk, dus waarom zou je het specificeren?

Onofficiële woorden

Dat klinkt misschien een beetje vreemd, maar het is toch wel een aardig fenomeen in het Toki Pona. Kijk maar eens in de officiële woorden lijst aan het einde van deze cursus. Je ziet er veel woorden staan die je al kent: pona, jaki, suno, utala, ... Het valt je misschien op dat er geen namen zijn voor landen, religies, of andere talen. De reden dat deze woorden niet in de woordenlijst staan is omdat ze onofficieel zijn. Alles wat niet in de woordenlijst staat is onofficieel.

Landen

Voordat je een onofficieel woord kan gebruiken, moet je het vaak aanpassen aan de uitspraakregels van het Toki Pona. Zo wordt Amerika dus Mewika, Canada wordt Kanata, enzovoort. Je kunt meer onofficiële woorden op de officiële site vinden.
Als je deze woorden wilt gebruiken, dan kun je dat nooit zomaar doen. Ze worden gebruikt als bijvoeglijk naamwoorden en dus moet er een zelfstandig naamwoord bij. Stel: je wil zeggen Canada is goed. Omdat Kanata een onofficieel woord is, is het een bijvoeglijk naamwoord. En omdat we het over het land Canada hebben, moet je het woord ma (natie/volk/land) er aan toevoegen:

• ma Kanata li pona.

Zoals je ziet worden onofficiële woorden als bijvoeglijk naamwoorden gebruikt, zoals je al in eerdere lessen hebt geleerd. Een letterlijk vertaling van ma Kanata is Canadese natie. Hieronder meer voorbeelden van zinnen met namen van landen:

• ma Isale li ike. - Israel is slecht.
• ma Italija li pona lukin. - Italië is mooi. (Zie nogmaals les 4: pona lukin betekent mooi, attractief, enz. Letterlijk betekent het visueel goed.)
• mi wile tawa ma Tosi. - Ik wil naar Duitsland gaan.

Plaatsen en steden

Je herinnert je nog wel dat ma tomo stad betekent. Als je een stad noemt, dan zeg je niet alleen ma, maar ma tomo en dan de naam van de stad, op dezelfde wijze als hierboven is omschreven met landennamen.

• ma tomo Lantan li suli. -- London is groot.

Ook hier wordt het onofficiële woord Lantan gebruikt als bijvoeglijk naamwoord. Hierna nog wat meer voorbeelden van steden:

• ma tomo Pelin - Berlijn
• ma tomo Alenta - Atlanta
• ma tomo Loma - Rome

Dus als het hebt over een land gebruik je ma, en als het een stad betreft dan zeg je ma tomo. Als je iets wil zeggen over een taal dan gebruik je toki en je plakt er het onofficiële woord achter. Dat onofficiële woord verandert verder niet.

• toki Inli li pona. - De Engelse taal is goed.
• ma Inli li pona. - Engeland is goed.

Inli veranderde niet, ookal veranderde het in het Nederlands wel. Gemakkelijk, toch? Hieronder nog een paar voorbeelden:

• toki Kanse - Franse taal.
• toki Epelanto - Esperanto.

Personen

Als je wil praten over iemand die van een bepaalde plaats afkomstig is, dat gebruik je jan en plaatst het onofficiële woord erachter. Zoals hier is gedaan:

• jan Kanata - Canadees persoon.
• jan Mesiko -- Mexikaans persoon.

Je kunt natuurlijk ook andere zelfstandig naamwoorden gebruiken om mensen mee te beschrijven. Je kunt dus mije en meli gebruiken, zoals hierboven is beschreven. Als er geen dwingende reden is om te zeggen of iemand een man of vrouw is, dan kun je beter jan gebruiken. Twee voorbeelden:

• meli Italija - Italiaanse vrouw.
• mije Epanja - Spaanse man.

Persoonsnamen

Stel je voor dat je over iemand wil spreken met gebruik van zijn of haar naam. Je wil bijvoorbeeld zeggen: Lisa is cool. Om iemands naam in het Toki Pona te zeggen, zeg je jan en dan de naam:

• jan Lisa li pona.

Dat is toch niet zo moeilijk? jan + naam. Net als namen van landen en steden, wordt vaak ook de persoonsnaam aangepast aan de uitspraakregels van Toki Pona. Hieronder wat zinnen met getokiponiseerde namen:

• jan Pentan li pana e sona tawa mi. - Brandon geeft mij les. Of: Brandon leert mij. pana e sona is letterlijk wijsheid geven. Het wordt gebruikt om leren, lesgeven, onderwijzen te zeggen.
• jan Mewi li toki tawa mi. - Mary praat tegen mij.
• jan Nesan li musi. - Nathan is grappig.
• jan Eta li jan unpa. - Heather is een hoer.

Mocht je ook willen weten hoe je naam in het Toki Pona klinkt, dan kun je op één van de Toki Pona-sites beslist hulp vinden. Hoe dan ook: je kunt op twee manieren zeggen wie je bent:

• mi jan Pepe. - Ik ben Pepe.
• nimi mi li Pepe. - Mijn naam is Pepe.

Het maakt echter niet zoveel uit of je je naam getokiponiseerd wil hebben of niet. Wil je je naam houden zoals hij is, dan is dat prima.

Mensen aanspreken, gebiedende wijs, uitroepen

Mensen aanspreken

Soms zul je iemands aandacht moeten trekken voordat je met hem kan spreken, om bijvoorbeeld zoiets te zeggen als: Ken, er zit een insect op je shirt. Dat zeg je zo:

• jan Ken o, pipi li lon len sina.

Als je iemand op zo'n manier wil aanspreken en dan de rest van de zin zeggen, dan volg je hetzelfde patroon: jan (naam) o (rest van de zin). Hieronder wat voorbeelden:

• jan Keli o, sina pona lukin. - Kelly, je bent mooi.
• jan Mawen o, sina wile ala wile moku? - Marvin, heb je honger?
• jan Tepani o, sina ike tawa mi. - Steffany, Ik mag je niet.

Het is geen halszaak, maar je moet de komma na de o niet vergeten. Bij het onderdeel Bevelen geven zul je zien waarom dat is. Toki Pona heeft ook een leuk klein woordje dat kan worden gebruikt als je mensen aanspreekt. Kijk maar:

• jan Epi o a! - Oh Abbie!

Deze a wordt niet vaak gebruikt. Men gebruikt het vooral als iemand je emotioneel raakt. Bijvoorbeeld als je iemand al een hele tijd niet meer hebt gezien, of tijdens sex... Je zult hebben gezien dat er geen zin staat na jan Epi o a! Dat is eigenlijk ook gebruikelijk, vooral als je iemand hebt aangesproken met a. Het hoeft niet, het kan wel.

Gebiedende wijs

De gebiedende wijs is heel simpel in Toki Pona. Je zegt gewoon o en dat zeg je wat die persoon moet doen:

• o pali! - Werk!
• o awen. - Wacht.
• o lukin e ni. - Kijk dit.
• o tawa ma tomo poka jan pona sina. - Ga naar de stad met je vriend.

Dat was niet zo moeilijk. Je hebt nu geleerd hoe je mensen moet aanspreken en hoe de gebiedende wijs werkt. Nu kunnen we deze twee zaken samenvoegen. Je spreekt iemand aan en zegt hem iets te doen:

• John, ga naar je huis.
  • jan San o (John,) + o tawa tomo sina (Ga naar je huis)
  • jan San o tawa tomo sina.

Je ziet dat één van de o's is verdwenen, net als de komma. Hier volgen nog meer voorbeelden:

• jan Ta o toki ala tawa mi. - Todd, praat niet tegen mij.
• jan Sesi o moku e kili ni. - Jessie, eet dit fruit.

Op deze wijze kun je ook zinnen maken als: Laten we gaan:

• mi mute o tawa. - Laten we gaan. (mi mute betekent wij.)
• mi mute o musi. - Laten we plezier hebben.

Uitroepen

We zullen uitroepen in twee groepen bespreken. Zo kunnen we het beter uitleggen. De eerste groep is erg recht toe, recht aan:

• toki wordt gebruikt als hallo.
  • toki! - Hallo!, Hoi!, enz.
  • jan Lisa o, toki. - Hallo, Lisa.
• Je zegt pona als er iets goeds gebeurt.
  • pona! - Joepie! Goed! Hoera!
• ike zeg je als er iets slechts voorvalt.
  • ike! - Oh nee!, Oh oh!, Helaas!, enz.
• Het woord pakala bestrijkt in z'n eentje alle scheldwoorden.
  • pakala! - F_ck! G_dv_rd_mm_!
• mu is voor dieren geluiden.
  • mu. - Miauw. Woef. Grrr. Boe.
• a is een woord dat lachen of emotie in het algemeen uitdrukt.
  • a. - Ooh, ahh, euh, oh, enz
  • a a a! - Hahaha! (lachen)

De tweede groep van uitroepen zijn een soort begroetingen, zou je kunnen zeggen. Kijk maar eens:

• suno pona! - Goede zon! Goede dag!
• lape pona! - Welterusten! Goede nacht!
• moku pona! - Goed eten! Eet smakelijk!
• mi tawa - Ik ga. Doei!
• tawa pona! - (als antwoord) Ga goed! Tot ziens!
• kama pona! - Kom goed! Welkom!
• musi pona! - Goed plezier! Veel plezier!