Afrikaans/Klankveranderingen in het Afrikaans
Bij het ontstaan van het Afrikaans hebben zich een aantal klankverschuivingen voorgedaan. Verder is de spelling meer radicaal aangepast aan de uitspraak.
y bewerken
De digraaf "ij" wordt in het Afrikaans als y geschreven:
- bye -- bijen
- yster -- ijzer
Waar Nederlands y gebruikt is dit gewoonlijk i in het Afrikaans of soms een j indien het een halfklinker betreft
- siaan -- cyaan
- jogurt -- yoghurt
- hiëna -- hyena
z bewerken
De /z/ klank is vrijwel geheel verdwenen en ook in de schrijfwijze vervangen door een "s":
- Suid-Afrika -- Zuid-Afrika
- swart -- zwart
- beset -- bezet(ten)
Maar:
- Die bye zoem -- de bijen zoemen
En het autokenteken en de ISO 3166-code is nog steeds ZA omdat dat al vastgelegd was voor het Nederlands als officiële taal vervangen is door het Afrikaans.
v/f- => w bewerken
In het Nederlands geven f, v en w drie verschillende klanken weer. Afrikaans heeft er maar twee. Er wordt naar analogie van het Nederlands vaak wel een "v" geschreven maar deze wordt als een stemloze "f" uitgesproken. De Afrikaanse "w" is wel stemhebbend, maar lijkt meer op de Nederlandse "v"-klank.
In gevallen waarbij het Nederlands een -v- of ook -ff- tussen twee klinkers heeft krijgt het Afrikaans vaak -w- of -ww-
- graaf -- grawe (edelman)
- graaf -- gegrawe (werkwoord graven)
- laf -- lawwe
c/ch/g/gh bewerken
De "c" is tamelijk consequent vervangen door "s" of "k" waar dit zo uitgesproken wordt:
- spesie -- specie (diersoort)
- kremasie -- crematie
Net als in sommige Noord-Nederlandse dialecten is er geen verschil meer tussen stemhebbend [ɣ] (zoals in logen) en stemloos [x] (zoals in loochen). In de spelling heeft men daarom het verschil laten vallen, alles wordt nu met "g" geschreven. De combinatie "ch" komt daarmee weinig voor:
- lug <- lucht
- kaggel <- kachel
Tussen twee klinkers en in medeklinkercombinaties verdwijnt ch/g vaak:
- oes <- oogst
- oë <- ogen.
Maar er zijn uitzonderingen:
- nege - negen (De -g- is hier behouden)
In sommige Engelse leenwoorden spreekt men de g hard uit als een stemhebbende stop [g]. In dat geval schrijft men "gh"
- gholf -- het golfspel
- golf -- een golf op het strand
De combinatie "ch" die als [ʃ] uitgesproken wordt, wordt met "sj" geschreven
- sjokolade -- chocolade
In een paar heeft men de ch wel behouden
- chaos, chemie, China
sch bewerken
De combinatie sch- is gewoonlijk verhard tot sk-
- skenk -- schenken
- skaak -- schaken
De Nederlandse uitgang -isch wordt als -ies geschreven
- fantastiese feite -- fantastische feiten
-n bewerken
De finale -n is meestal verdwenen.
Bij meervouden van zelfstandige naamwoorden wordt de voorafgaande klinker nog wel uitgesproken:
- honde <- honde
n
Bij werkwoorden is de hele lettergreep verdwenen en alleen de enkelvoudsvorm overgebleven:
- loop <- lop
en
Maar er zijn ook gevallen waar de n niet verdwenen is:
- tussen - tussen
- wetenskap - wetenschap
- Wenen - de stad Wenen
Soms bestaan allebei de vormen:
- teëprestasie / teenprestasie - tegenprestatie
Het onbepaalde lidwoord, het Nederlandse "een", wordt als 'n geschreven, maar meestal als een schwa ('eh') uitgesproken.
-n => -ng bewerken
Bij sommige woorden is de slotnasaal velaar geworden:
- doring <- doren, doorn
- horing <- horen, hoorn
- toring <- toren
- varing <- varen
-t bewerken
Een finale -t verdwijnt in medeklinkercombinaties:
- vlug <- vlucht
- oes <- oogst
Maar in meervouden kan hij weer opduiken:
- vlugte <- vluchten
- oeste <- oogsten
Bij werkwoorden is de -t vorm van de derde persoon enkelvoud verdwenen, behalve bij werkwoorden als:
- hoort
- behoort
Maar deze vormen worden dan voor alle personen gebruikt:
- Ons behoort tog almal aan dieselfde volk.
- Dit is wat aan hom moet behoort.
-d- bewerken
Evenals in veel Hollandse dialecten vervalt een "d" tussen klinkers vaak. In standaard-Nederlands gebeurt dat soms wel, soms niet. Er is bijvoorbeeld mede naast mee. Afrikaans vertoont veel invloed van de Hollandse dialecten.
Bijvoorbeeld het woord made, de larve van een vlieg, is al in 1599 opgetekend als maeye. Het Afrikaans heeft er nog een epenthetische slot-r aangeplakt: het Afrikaanse woord is maaier, met als meervoud maaiers. Het is daarmee samen komen vallen met een persoon die of een apparaat dat maait.
klinkers bewerken
Wat in Nederlands lange klinkers genoemd worden zoals "ee", "ie", "oo" zijn in het Afrikaans tweeklanken met een schwa-klank aan het einde. De spelling volgt wel de Nederlandse conventies van verdubbeling van klinkers en medeklinkers en dat wil zeggen dat de "o" van bijvoorbeeld koper ook een tweeklank is en niet een enkelvoudige klinker.
-i- bewerken
De korte -i- klank van het Nederlands is zo goed als verdwenen en samengevallen met -e-.
| Afrikaans | Nederlands |
|---|---|
| ek | ik |
| sit | zet of zit |
| wen | wen of win |
u/ui bewerken
De u-klank is bijna volledig ontrond tot een i-klank. Ook de "ui" klinkt meer als een soort "ei"-klank. Dit hangt overigens af van de variëteit van Afrikaans. Vooral de uitspraak van zgn. kleurlingen-Afrikaans wijkt sterk af van die van het Nederlands.
au/ou bewerken
In het Nederlands worden "au" en "ou" als dezelfde tweeklank uitgesproken. In het Afrikaans heeft men daarom een keuze gemaakt en de "au" laten vervallen. Ook de -w die deze tweeklank vaak afsluit wordt niet geschreven.
- blou -- blauw
- outeur -- auteur