Afrikaans/Klankveranderingen in het Afrikaans

Afrikaans

  1. Bijvoeglijke naamwoorden
  2. Zelfstandige naamwoorden
  3. Werkwoorden
  4. Voornaamwoorden
  5. Klankveranderingen
  6. Ander woordgebruik
  7. Gevaarlijke woorden
  8. Engelse invloed
  9. Duitse invloed
  10. Andere komaf
  11. Bronnen
Video's
  1. Video 1

Bij het ontstaan van het Afrikaans hebben zich een aantal klankverschuivingen voorgedaan. Verder is de spelling meer radicaal aangepast aan de uitspraak.

De digraaf "ij" wordt in het Afrikaans als y geschreven:

bye -- bijen
yster -- ijzer

Waar Nederlands y gebruikt is dit gewoonlijk i in het Afrikaans of soms een j indien het een halfklinker betreft

siaan -- cyaan
jogurt -- yoghurt
hiëna -- hyena

De /z/ klank is vrijwel geheel verdwenen en ook in de schrijfwijze vervangen door een "s":

Suid-Afrika -- Zuid-Afrika
swart -- zwart
beset -- bezet(ten)

Maar:

Die bye zoem -- de bijen zoemen

En het autokenteken en de ISO 3166-code is nog steeds ZA omdat dat al vastgelegd was voor het Nederlands als officiële taal vervangen is door het Afrikaans.

v/f- => w

bewerken

In het Nederlands geven f, v en w drie verschillende klanken weer. Afrikaans heeft er maar twee. Er wordt naar analogie van het Nederlands vaak wel een "v" geschreven maar deze wordt als een stemloze "f" uitgesproken. De Afrikaanse "w" is wel stemhebbend, maar lijkt meer op de Nederlandse "v"-klank.

In gevallen waarbij het Nederlands een -v- of ook -ff- tussen twee klinkers heeft krijgt het Afrikaans vaak -w- of -ww-

graaf -- grawe (edelman)
graaf -- gegrawe (werkwoord graven)
laf -- lawwe

c/ch/g/gh

bewerken

De "c" is tamelijk consequent vervangen door "s" of "k" waar dit zo uitgesproken wordt:

spesie -- specie (diersoort)
kremasie -- crematie

Net als in sommige Noord-Nederlandse dialecten is er geen verschil meer tussen stemhebbend [ɣ] (zoals in logen) en stemloos [x] (zoals in loochen). In de spelling heeft men daarom het verschil laten vallen, alles wordt nu met "g" geschreven. De combinatie "ch" komt daarmee weinig voor:

lug <- lucht
kaggel <- kachel

Tussen twee klinkers en in medeklinkercombinaties verdwijnt ch/g vaak:

oes <- oogst
oë <- ogen.

Maar er zijn uitzonderingen:

nege - negen (De -g- is hier behouden)

In sommige Engelse leenwoorden spreekt men de g hard uit als een stemhebbende stop [g]. In dat geval schrijft men "gh"

gholf -- het golfspel
golf -- een golf op het strand

De combinatie "ch" die als [ʃ] uitgesproken wordt, wordt met "sj" geschreven

sjokolade -- chocolade

In een paar heeft men de ch wel behouden

chaos, chemie, China

De combinatie sch- is gewoonlijk verhard tot sk-

skenk -- schenken
skaak -- schaken

De Nederlandse uitgang -isch wordt als -ies geschreven

fantastiese feite -- fantastische feiten

De finale -n is meestal verdwenen.

Bij meervouden van zelfstandige naamwoorden wordt de voorafgaande klinker nog wel uitgesproken:

honde <- honden

Bij werkwoorden is de hele lettergreep verdwenen en alleen de enkelvoudsvorm overgebleven:

loop <- lopen

Maar er zijn ook gevallen waar de n niet verdwenen is:

tussen - tussen
wetenskap - wetenschap
Wenen - de stad Wenen

Soms bestaan allebei de vormen:

teëprestasie / teenprestasie - tegenprestatie

Het onbepaalde lidwoord, het Nederlandse "een", wordt als 'n geschreven, maar meestal als een schwa ('eh') uitgesproken.

-n => -ng

bewerken

Bij sommige woorden is de slotnasaal velaar geworden:

doring <- doren, doorn
horing <- horen, hoorn
toring <- toren
varing <- varen

Een finale -t verdwijnt in medeklinkercombinaties:

vlug <- vlucht
oes <- oogst

Maar in meervouden kan hij weer opduiken:

vlugte <- vluchten
oeste <- oogsten

Bij werkwoorden is de -t vorm van de derde persoon enkelvoud verdwenen, behalve bij werkwoorden als:

hoort
behoort

Maar deze vormen worden dan voor alle personen gebruikt:

Ons behoort tog almal aan dieselfde volk.
Dit is wat aan hom moet behoort.

Evenals in veel Hollandse dialecten vervalt een "d" tussen klinkers vaak. In standaard-Nederlands gebeurt dat soms wel, soms niet. Er is bijvoorbeeld mede naast mee. Afrikaans vertoont veel invloed van de Hollandse dialecten.

Bijvoorbeeld het woord made, de larve van een vlieg, is al in 1599 opgetekend als maeye. Het Afrikaans heeft er nog een epenthetische slot-r aangeplakt: het Afrikaanse woord is maaier, met als meervoud maaiers. Het is daarmee samen komen vallen met een persoon die of een apparaat dat maait.

klinkers

bewerken

Wat in Nederlands lange klinkers genoemd worden zoals "ee", "ie", "oo" zijn in het Afrikaans tweeklanken met een schwa-klank aan het einde. De spelling volgt wel de Nederlandse conventies van verdubbeling van klinkers en medeklinkers en dat wil zeggen dat de "o" van bijvoorbeeld koper ook een tweeklank is en niet een enkelvoudige klinker.

  Been (info·uitleg)
  Boot (info·uitleg)

De korte -i- klank van het Nederlands is zo goed als verdwenen en samengevallen met -e-.

Afrikaans Nederlands
ek ik
sit zet of zit
wen wen of win

De u-klank is bijna volledig ontrond tot een i-klank. Ook de "ui" klinkt meer als een soort "ei"-klank. Dit hangt overigens af van de variëteit van Afrikaans. Vooral de uitspraak van zgn. kleurlingen-Afrikaans wijkt sterk af van die van het Nederlands.

In het Nederlands worden "au" en "ou" als dezelfde tweeklank uitgesproken. In het Afrikaans heeft men daarom een keuze gemaakt en de "au" laten vervallen. Ook de -w die deze tweeklank vaak afsluit wordt niet geschreven.

blou -- blauw
outeur -- auteur
Informatie afkomstig van https://nl.wikibooks.org Wikibooks NL.
Wikibooks NL is onderdeel van de wikimediafoundation.