Leer jezelf ecologisch tuinieren/Kartelblad

Kartelblad (Pedicularis) is een geslacht van kruidachtige planten uit de bremraapfamilie (Orobanchaceae).

Het geslacht telt ongeveer 600 soorten verspreid over het noordelijk halfrond. Twee soorten, het heidekartelblad en het moeraskartelblad komen, zij het zeldzaam, ook in België en Nederland voor.
De botanische naam Pedicularis is afgeleid van het Latijnse 'pediculus' (luis), naar het bijgeloof dat het eten van de plant door vee zou leiden tot besmetting door luizen.

Kenmerken

Kartelbladen zijn een-, twee- of meerjarige planten. Het zijn halfparasieten die, met zuignappen aan de wortels, de wortels van waardplanten binnendringen en water en voedingszouten opnemen.
De plant heeft dikwijls een wortelrozet en meerdere, verspreid-, tegenover- of in kransen staande, meestal veerdelige tot geveerde stengelbladeren. De onderste bladeren zijn dikwijls langgesteeld, naar boven toe worden ze zittend. Zelden zijn de bladeren ongedeeld met gladde of getande randen.
De bloeiwijze is terminale of in de oksels geplaatste tros. De schutbladen lijken op de stengelbladeren maar zijn eenvoudiger en korter. De tweeslachtige bloemen zijn tweezijdig symmetrische en bestaan uit een dubbel bloemdek. De kelkbladeren zijn gefuseerd tot een klok of beker, met min of meer twee lippen, de rand diep verdeeld tot meestal vijf ongelijke kelktanden.
De kroonbladeren zijn eveneens versmolten tot een tweelippige, sikkel- tot spiraalvormige buis. Ze zijn meestal paars, roze, rood, geel of wit gekleurd. De bovenlip is tot een kap gebogen, zijdelings samengedrukt en afgerond, afgekapt, of voorzien van een lange snavel of meerdere tanden. De bovenlip is bij vele soorten langs voor gezien wat naar links afgebogen. De onderlip heeft drie gelijkvormige lobben.
In de kap van de bovenlip bevinden zich vier kale of behaarde meeldraden.
De vrucht is samengedrukte doosvrucht die veel zaden kan bevatten. De zaden hebben een netvormig geribbelde oppervlak.

Soorten

• 
  Heidekartelblad (Pedicularis sylvatica)
• 
  Moeraskartelblad (Pedicularis palustris)

Het geslacht wordt tegenwoordig in de Bremraapfamilie geplaatst. Eerder werd het tot de helmkruidfamilie (Scrophulariaceae) gerekend.

Kartelbladen kunnen door hun halfparasitische levenswijze gedijen op droge plaatsen, hoewel zij zelf geen aanpassingen hebben ontwikkeld om verdamping te voorkomen.