Heraclitus over de natuur/De onmondigen en de volwassenen, de goden en de mensen (aantekeningen)

Aantekeningen bij fragment 83

• αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, <συμφερόμενος> διαφερόμενος· παιδὸς ἡ βασιληίη.
• Het eeuwige leven is een kind, spelend als een kind, samenbrengend, in afzondering brengend: kind of koningschap.

Testimonia

• HIPPOLYTUS, Refutatio in omnium haeresium, IX, 9, 3—4 (1—2)
  • ὅτι δέ ἐστι παῖς τὸ πᾶν καὶ δι’ αἰῶνος αἰῶνιως βασιλεὺς τῶν ὸλων οὖτως λέγει· αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεττεύων, κ. τ. λ. “maar ook dat een kind het al is en door het eeuwige in het eeuwige leven de koning van het geheel is, hij verklaart zelf: het eeuwige leven is een kind, spelend als een kind, dammend etc.”
• LUCIANUS, De vitarum auctio, 14
  • Ἡράκλειτος· καί ἐστι τὠυτὸ — — ἐν τῇ τοῦ αἰῶνος παιδιῇ. ἀγοραστής· τί γὰρ ὁ αἰών ἐστι; Ἡράκλειτος· παῖς παίζων, πεσσεύων, <συμφερόμενος> διαφερόμενος. “Heraclitus: en het is hetzelfde in het eeuwig levend kind. De inkoper: want wat is het eeuwige leven? Heraclitus: een kind, spelend als een kind, dammend, samenbrengend, in afzondering brengend.”
• CLEMENS VAN ALEXANDRIË, Paedagogus, I, 22, 1
  • ἀγαλλιᾶται τὸ πνεῦμα τῶν ἐν Χριστῷ παιδίων ἐν ὑπομονῇ πολιτευωμένον· καὶ αὕτη ἡ θεία παιδιά. τοιαύτην τινὰ παίζειν παιδιὰν τὸν ἑαυτοῦ Δία ῾Ηράκλειτος λέγει. “Laten wij jubelen vanwege de Heilige Geest die in het kind Jezus Christus is, die, in afwachting van zijn komst op aarde, de wereld regeert: hij is dan ook zelf het goddelijke kind. In overeenstemming met zulks speelt als een kind ook het kind Zeus zelf verklaart Heraclitus.”
• PROCLUS , In Platonis Timaeus commentaria, p. 334, 1 Diehl
  • ἄλλοι δὲ καὶ τὸν δημιουργὸν ἐν τῶι κοσμουργεῖν παίζειν εἰρήκασιν, καθάπερ Ἡράκλειτος. “Maar anderen geven er ook bericht van dat de schepper bij het regeren van de wereld als een kind handelt, evenals Heraclitus.”
• PHILO, De vita Mosis, I, 31, (IV, p. 127 C)
  • τύχης γὰρ ἀσταθμητότερον οὐδέν, ἄνω καὶ κάτω τὰ ἀνθρώπεια πεττευούσης. “ Want van het toeval is niets onbestendiger: de menselijke dobbelstenen worden opwaarts en neerwaarts geworpen.”
• PLUTARCHUS, De E apud Delphos, 393 E
  • ἢ τοῦ ποιητικοῦ παιδὸς ἔσται φαυλότερος, ἣν ἐκεῖνος ἔν τινι ψαμάθωι συντιθεμένηι καὶ διαχεομένηι πάλιν ὑφ’ αὑτοῦ παίζει παιδιάν, ταύτηι περὶ τὰ ὅλα χρώμενος ἀεὶ καὶ τὸν κόσμον οὐκ ὄντα πλάττων εἶτ’ ἀπολλύων γενόμενον. “Het kind van deze dichter zal onwetender zijn, hij was een beetje zand bij elkaar aan het brengen en zal het weer uiteen doen laten gaan, als een kind speelt dit kind, dat in zijn geheel noodzakelijkerwijze eeuwig ook de wereldordening die niet bestond al boetserende samenstelde en daarop de vernietiging daarvan zal laten ontstaan.”
• PHILO, De aeternitate mundi, 42, (VI, p. 86 Cohn)
  • εἰ δὲ ὅμοιος (ὁ μετὰ τὴν ἐκπύρωσιν γεγεννημένος κόσμος), ματαιοπόνος ὁ τεχνίτης, οὐδὲν κομιδῆι νηπίων παίδων διαφέρων, οἳ πολλάκις παρ’ αἰγιαλοῖς ἀθύροντες ψάμμου γεωλόφους ἀνιστᾶσι κἄπειθ’ ὑφαιροῦντες ταῖς χερσὶ πάλιν ἐρείπουσιν. “Maar evenzo als de schepper die niets nauw neemt de door periodieke verbranding geboren wordende wereldordening verplaatst, een onmondig kind in afzondering is, richten zij vaak bij het strand, als speelgoed, zandheuvels op, en vervolgens, wanneer zij die wegnemen, halen zij hun forten weer neer.”
• IAMBLICHUS, De anima, bij Stobaeus, Anthologium, II, 1, 16
  • ῾Ηράκλειτος παίδων ἀθύρματα νενόμικεν εἶναι τὰ ἀνθρώπινα δοξάσματα. “Heraclitus noemde de menselijke meningen speelgoed van kinderen.”
• CLEMENS VAN ALEXANDRIË, Protrepticus, 109
  • αὐτὸς ἑκὼν ὑπερβήσῃ τὸν λῆρον τῆς συνηθείας, καθάπερ καὶ οἱ παῖδες τὰ ἀθύρματα ἄνδρες γενόμενοι ἀπέρριψαν. “Op dergelijke wijze zult u vrijwillig de onzinnigheid waarmee u vertrouwd bent ontgroeien, evenals ook de kinderen van hun speelgoed, mannen geworden, afstand doen. ”
• GREGORIUS VAN NAZIANZUS, Carmina, II, sect. I, nr. 85,11 (PG 37, p. 1432 A)
  • πάντα χρόνος πεσσοῖσιν ὁμοίϊα τῇδε κυλίνδοι. “Gedurende alle tijden dammen echter zij die doen rollen op gelijke wijze.”
• DIOGENES LAËRTIUS, IX, 3
  • ῾Ηράκλειτος— — ἀναχωρήσας δ’ εἰς τὸ ἱερὸν τῆς Ἀρτέμιδος μετὰ τῶν παίδων ἠστραγάλιζε· περιστάντων δ’ αὐτὸν τῶν Ἐφεσίων, τί, ὦ κάκιστοι, θαυμάζετε;, εἶπεν· ἢ οὐ κρεῖττον τοῦτο ποιεῖν ἢ μεθ’ ὑμῶν πολιτεύεσθαι; “Heraclitus ging vervolgens naar het heiligdom van Artemis, waar hij met de kinderen dobbelde: de Efeziërs kwamen echter om hem heen staan, “wat, o slechteriken, zijn jullie verwonderd?”, zei hij: “is het niet beter dit te doen dan met jullie de burgerplichten na te komen?””

Annotatie

• Niet authentiek: πεσσεύων, “dammend”.