Quenya/Substantieven

Substantieven hebben in Quenya 9 naamvallen en 4 getallen, dus in totaal 36 vormen.

Paradigma's van de standaardverbuigingen van de substantieven zonder stamvormen kan je op volgende pagina vinden: Verbuigingsparadigma's (dit zijn de standaardverbuigingen van de regelmatige substantieven).

Meervoud

Er zijn 2 mogelijke uitgangen om het meervoud aan te geven: -r en i.

Woorden op -a, -i, -o, -u, -ië krijgen -r:

alda → aldar (boom)

tári → tárir (koningin)

ondo → ondor (rots)

heru → herur (heer)

tië → tier (weg)

Woorden op een medeklinker krijgen -i:

aran → arani (koning)

macil → macili (zwaard)

Woorden op -ë maar niet -ië veranderen de eind-ë naar -i:

aurë → auri (dag)

lassë → lassi (blad)

Volgende substantieven zijn onregelmatig:

op -ë:

mallë → maller (straat)

rotsë → rotser (pijp)

tyávë → tyáver (smaak)

tyellë → tyeller (helling)

op -a

hína → híni (kind)

ónona → ónoni (tweeling)

Duaal

In het Quenya gebruiken we het duaal om natuurlijke paren aan te duiden. Als we bijvoorbeeld over de twee ogen van eenzelfde persoon spreken dan gebruiken we het duaal. Praten we daarentegen over twee ogen van verschillende personen, dan gebruiken we het gewone meervoud.

Daarom vertalen we het duaal niet door "twee" maar door "een paar":

pé "lip" → peu "een paar lippen"

alda "boom" → aldu "een paar bomen"

maar

atta pér "twee lippen"

atta aldar "twee bomen"

Als het duaal door het lidwoord i voorafgegaan wordt, dan vertalen we dit door "beide":

i peu "beide lippen"

i aldu "beide bomen"

Vorming:

De uitgang -u wordt gebruikt indien het substantief een d- of een t-klank bevat of als het een lichaamsdeel is:

sarat "teken" → saratu "een paar tekens"

lár "oor" → laru "een paar oren"

Als deze substantieven op -a of -o eindigt, dan vervangt de -u van de uitgang deze klinkers:

alda "boom" → aldu "een paar bomen"

tiuco "dij" → tiucu "een paar dijen"

Als het substantief op -i of -ë (met meervoud op -i) eindigt, dan verkrijgen we in het duaal volgende tweeklanken:

tári "koningin" → táriu "een paar koninginnen"

tanwë "toestel" → tanweu "een paar toestellen"

Alle andere woorden krijgen een duaal op -t:

cirya "schip" → ciryat "een paar schepen"

lassë "blad" → lasset "een paar bladeren"

Als het woord op een medeklinker eindigt, gebruiken we -et:

aran "koning" → aranet "een paar koningen"

Er zijn een aantal woorden die nooit een duaal op -u hebben, de uitgang is altijd -t:

woorden op -u:

cundu "prins" → cundut "een paar prinsen"

woorden op -ië:

tië "weg" → tiet "een paar wegen"

woorden op -ë met -r in het meervoud:

rotsë "pijp" → rotset "een paar pijpen"

Het substantief veru "(getrouwd) koppel" is altijd duaal.

Partitief meervoud

Het partitief meervoud vervangt de woorden 'sommige' of 'enkele'. Het gewone meervoud heeft dus eigenlijk de bijbetekenis 'al waarover ik spreek'.

i ciryar nar fánë "de schepen zijn wit"

Dit betekent dus in feite 'al de schepen waarover ik praat, zijn wit'.

Het gebruik van het partitief meervoud impliceert dus dat er ook schepen van een andere kleur zijn:

i ciryali nar fánë "sommige/enkele schepen zijn wit"

Je kan het partitief meervoud ook gebruiken om iets aan te duiden dat een deel is van een groter geheel:

i cirya rancë ondolissë "het schip brak op enkele rotsen"

Dit betekent dat er nog meer rotsen zijn dan die waar het schip tegen voer.

Soms bedoelen we een groep die behoort tot een grotere groep:

eldali nar altë "sommige elfen zijn groot"

Dus er zijn ook elfen die niet zo groot zijn.

Maar als we het gewone meervoud gebruiken...

eldar nar altë "elfen zijn groot"

dan bedoelen we "elke elf is groot".

In het geval van het partitief meervoud wordt de regel van het laatste verbuigbare woord niet toegepast. De naamvalsuitgang blijft dus bij het substantief en niet bij een adjectief of een voornaamwoord dat achter het substantief staat (zie Verbogen adjectieven):

rimbalissen hallë "op sommige hoge muren"

Vorming:

De basisregel is dat we de uitgang -li gebruiken bij substantieven op een klinker:

lassë "blad" → lasseli

cirya "schip" → ciryali

Als het woord op -l eindigt, nemen we dezelfde uitgang:

macil "zwaard" → macilli

De eindletters -r, -n en -s veranderen naar -l-:

atar "vader" → atalli

elen "ster" → elelli

cos "ruzie" → colli

Merk op: omwille van deze regel is het mogelijk dat geheel verschillende substantieven een identiek partitief meervoud hebben:

atar "vader"/atan "man" → atalli "enkele vaders/mannen"

Substantieven op -t krijgen een extra -e-.

sarat "teken" → sarateli

Stamvormen

Een grote groep substantieven heeft in Quenya een stamvorm die in alle naamvallen en voor alle getallen gebruikt wordt, behalve de nominatief enkelvoud. Deze vormen kunnen in een woordenlijst gevonden worden en moeten uit het hoofd geleerd worden.

Hier volgen een aantal voorbeelden:

hen, hend- "oog" → hendi "ogen" → hendu "een paar ogen"

tál, tal- "voet" → tali "voeten" → talu "een paar voeten"

laman, lamn- "dier" → lamni "dieren" → lamnet "een paar dieren"

Merk op dat de uitgangen van het duaal gebaseerd worden op de stamvorm en niet op de nominatief enkelvoud:

pilin, pilind- "pijl" → pilindi "pijlen" → pilindu "een paar pijlen"

Meer hierover kan je vinden op de pagina Stamvormen.

I-stammen

I-stammen zijn substantieven met een nominatief enkelvoud op -ë maar die in alle andere gevallen een stam op -i gebruiken. Op de pagina I-stammen worden ze samen met een aantal aanverwante woorden behandeld.

De substantieven op -ë/-i kunnen we als volgt indelen:

woorden op -ë met meervoud op -r (mallë, rotsë, tyávë, tyellë)
woorden op -ë met meervoud op -i maar die in het enkelvoud de -ë behouden
woorden op -ë met een stam op -i (de echte I-stammen)
woorden op -i
woorden op -ië

U-stammen

Op dezelfde wijze kunnen we de substantieven op -o/-u in enkele groepen indelen:

woorden die de -o in alle gevallen behouden
woorden met een stam op -u maar met een nominatief enkelvoud op -o (de echte U-stammen)
woorden die de -u in alle gevallen behouden

We verwijzen opnieuw naar een aparte pagina voor de details: U-stammen.

Naamvallen

Elk van de 9 naamvallen wordt op een afzonderlijke pagina besproken:

Ten slotte bespreken we nog 2 speciale categorieën:

>> Quenya >> Quenya/Substantieven