Italiaanse renaissance/Introductie

De Italiaanse renaissance (14e-16e eeuw) is een periode in de Europese beschaving, die een overgang markeerde van middeleeuwen naar moderne tijd, gekenmerkt door een 'wedergeboorte' van kunsten en wetenschappen. Zo beschouwden de mensen die in die periode leefden het ook. Zij lieten de eeuwen van duisternis (de middeleeuwen) achter zich en met hen brak een 'nieuwe tijd aan' die teruggreep naar antieke voorbeelden. Waar vroeger christelijke schrijvers de geschiedenis indeelden in 'een tijd van heidendom en duisternis', gevolgd door een tijdperk van het licht dat aanbrak met de bekering van 4e eeuwse Romeinse keizer Constantijn de Grote tot het christendom, keerden de humanisten van de Italiaanse renaissance dit net om:

renaissance Het Franse woord renaissance betekent wedergeboorte. Het Italiaanse equivalent hiervan is rinascita, een begrip dat Giorgio Vasari in een voorwoord op zijn Vite gebruikt, waarmee hij een herleving van de cultuur van de klassieke oudheid bedoelt. Volgens hem is deze wedergeboorte (van de schilderkunst) te situeren in het Toscane van omstreeks 1300, met name in het werk van Cimabue en vooral Giotto. Het idee van 'wedergeboorte' (renaissance) is al terug te vinden in geschriften daterend uit de periode volgend op 1340. Bedoeld werd dat de poëzie met Dante en de schilderkunst met Giotto opnieuw geboren waren. In de daaropvolgende eeuwen zou het idee van wedergeboorte onder meer ook toegepast worden op architectuur, beeldhouwkunst en filosofie. Sandro Botticelli, De geboorte van Venus, 1485

- eerst was er een tijdperk van licht (de klassieke oudheid)

- dan volgde een nieuwe tijd die "een tijd van duisternis" was (de christelijke middeleeuwen)

- gevolgd door het tijdperk waarin ze zelf leefden, "waarin het licht terugkeerde".

Daar komt de benaming renaissance (Frans voor wedergeboorte) ook vandaan.

Het was de 14e-eeuwse dichter en geleerde Petrarca - ere wie ere toekomt! - die met zijn enthousiasme voor de klassieke geschriften het vuur van belangstelling voor de oudheid had aangestoken:

"Mijn oprechte hoop is... dat de komende generaties erin zullen slagen om hun weg terug vinden naar de heldere pracht van het oude verleden..." Petrarca- Africa, IX, 553).

En hij kreeg veel navolgers: humanisten zetten zich enthousiast aan het werk om de klassieke Griekse geschriften te vertalen in het Latijn. Ze brachten het antieke verleden tot leven als een lente na de winter.

In de veertiende eeuw constateerde de Florentijnse kroniekschrijver Villani een heropleving van de schilderkunst (door Cimabue en Giotto), en van de poëzie (door Dante, Petrarca en Boccaccio). De beweging die in gang was gezet door de humanisten werd gedragen door kunstenaars die zich meer als intellectueel gingen gedragen dan als nabootser van de natuur. Dit alles werd mogelijk gemaakt door een cultureel ontvankellijk klimaat en met name door enhousiaste opdrachtgevers die het belang inzagen van deze vernieuwing en deze volop ondersteunden. Toscane, te beginnen met Florence, werd het kloppend hart van de renaissance. Daar werden ook de eerste villa's naar antieke voorbeelden (ruïnes) opgericht en rijkelijk naar de nieuwe normen en smaak ingericht. De Italiaanse renaissance bracht pennen, beitels en penselen in beroering en al spoedig was Italië het centrum van een vernieuwde Europese cultuur die ook intellectuelen en kunstenaars van andere landen sterk zou beïnvloeden.

Als historisch periodebegrip werd de term "renaissance" door Jacob Burckhardt geïntroduceerd in Die Kultur der Renaissance in Italien uit 1860. Burckhardt zag hierin weliswaar de 'renaissance' als een geheel, tot uitdrukking gebracht in alle aspecten (politiek, wetenschap, godsdienst,...) van de maatschappij, maar liet in zijn hoofdwerk de kunst praktisch buiten beschouwing omdat die volgens hem een eigen ontwikkeling volgde. Tegenwoordig is de consensus dat de Italiaanse renaissance eerder wordt beschouwd als een periode uit de cultuurgeschiedenis die geen scherp bepaalde begin- of eindgrens heeft, en zich uitstrekt tussen ca. 1340 en ca. 1550.

Toscane