Verklarende woordenlijst biologie voor het secundair onderwijs/M

- M -

Mitochondriën (uit een cel van zoogdierenlongweefsel) maag - maagportier - macrofaag - macromeer - macroscopisch - maltase - maltose - mannelijke geslachtsorganen - meeldraad - meiose - melanine - melanocyt - melksuiker - melkzuur - membraan - Mendelwetten - menopauze - menstruatie - merg - mergschede - mergstraal - meristeem - mesenchym - mesoderm - messenger-RNA - metaboliet - metabolisme - metafase - metamorfose - metastase - micel - microtubulus - microklimaat - micromeer - microscopisch - microvillus - middenlamel - middenoor - middenrifademhaling - migratie - milieu - milieufactor - milt - mimicry - mineraal - mineralisatie - mitochondrie - mitose - modificatie - moedercel - monocotyl - monocultuur - monocyt - monofaag - monogamie - monohybride kruising - monoklonale antistof - monosacharide - morfogenese - mortaliteit - morula - motivatie - motorisch neuron - motorisch veld - motorische eenheden - mRNA - multiple allelen - mutageen - mutant - mutatie - mutualisme - mycelium - myeline - myelineschede - myofibril - myoglobine - myosine

maag

Doorsnede door de maag, met links de pylorus of maagportier

Onderdeel van het spijsverteringstelsel, tussen slokdarm en twaalfvingerige darm.

Zie Wikipedia

maagportier

De maagportier of pylorus is de kringspier die zich aan de uitgang van de maag en het begin van de twaalfvingerige darm bevindt. Deze spier regelt de hoeveelheid voedsel die wordt doorgelaten naar de darm.

Zie Wikipedia

macrofaag

Zie Wikipedia

macroscopisch

In tegenstelling met een microscopisch is een macroscopisch object met het blote oog waarneembaar. (Voorwerpen groter dan 1 mm)
Zie Wikipedia

maltase

Zie Wikipedia

maltose

Maltose is een disacharide die opgebouwd is uit twee glucosemoleculen.
Zie Wikipedia

mannelijke geslachtsorganen

Anatomie van de mannelijke geslachtsorganen
1. urineblaas, 2. schaambeen, 3. penis, 4. zwellichaam, 5. eikel, 6. voorhuid, 7. urinebuis, 8. dikke darm, 9. endeldarm,
10. zaadblaas, 11. zaadleider, 12. prostaat, 13. Cowperse klier, 14. anus, 15. zaadleider, 16. bijbal, 17. teelbal, 18. scrotum

meeldraad

Zie wikipedia

meiose

of meiosis of reductiedeling

Definitie

De meiose (meiosis) is een tweedelig delingsproces dat voortplantingscellen produceert. Daarbij wordt het aantal chromosomen gehalveerd, zodat de vier ontstane cellen haploïd (n) zijn.
De eicel bij de vrouw en de zaadcel bij de man hebben 23 chromosomen en zijn door meiose ontstaan uit moedercellen met 46 chromosomen.
Zie Wikipedia

Multimedia

• Animatie van ntr SchoolTV
• Animatie van Bioplek
• Animatie van Biodesk
• Creatief met parelsnoeren
• Vergelijking mitose-meiose (How Cells Divide) van NOVA online

Ander lesmateriaal

• Zelftestje van biologiepagina
  
• Zelftest van Biodoen over meiose en mitose

Afbeeldingen

• 
  De meiose
• 
  Een ander meioseschema
• 
  Overzichtsschema in het Nederlands
• 
  Meiosis is not a cycle

melksuiker

lactose

membraan

of membraam

Zie Wikipedia

Mendelwetten

Deze wetten genoemd naar Gregor Mendel vormen de basis van de klassieke genetica en zijn gebaseerd op de kruisingsproeven die door hem werden uitgevoerd op erwten. Mendel formuleerde volgende wetten:

• De uniformiteitswet (of eerste wet van Mendel) gaat over de F1-nakomelingen: bij kruising van twee raszuivere individuen die in één erfelijke eigenschap van elkaar verschillen zijn de nakomelingen van de F1-generatie onderling identiek of uniform.
• De splitsingswet (of tweede wet van Mendel) gaat over de F2-generatie: bij onderlinge kruising van individuen uit de eerste uniforme generatie krijg je in de tweede generatie nakomelingen die van elkaar verschillen volgens een vaste getalsverhouding. Die verhouding is 3:1 voor een dominant- recessief kenmerk en 1:2:1 voor een codominant of intermediair kenmerk.
• De onafhankelijkheidswet (of derde wet van Mendel): de verschillende erfelijke kenmerken worden onafhankelijk van elkaar overgeërfd. Bij kruising van individuen die raszuiver zijn voor meerdere erfelijke kenmerken waarin ze van elkaar verschillen gelden de vorige regels ook voor elk apart kenmerk.
• De reciprociteitswet: de bekomen resultaten blijven hetzelfde bij een reciproke kruising. (Of een groene erwt bevrucht wordt met stuifmeel van een gele erwt of dat, andersom, een gele erwt bevrucht wordt met stuifmeel van een groene erwt verandert niets aan de bekomen nakomelingen.)

Zie Wikipedia

Multimedia

• Wie was Mendel? (The Field Museum)
• Wetten van Mendel interactief uitgelegd op BIOPLEK
• Andere interactieve geneticaopdrachten van BIOPLEK

Ander lesmateriaal

• Zelftoetsen op de Mendelwetten
• Genetics Practice Problems: reeks interactieve oefeningen over mono- en dihybride kruisingen
• Gregor:Oefeningen in de Mendeliaanse genetica
• Nog een zelftest

Afbeeldingen

• 
  De zeven erfelijke kenmerken die Mendel onderzocht bij erwten
• 
  De uniformiteitswet in de F1-generatie (enkel zwarte garnalen) en de splitsingswet in de F2-generatie (3 zwarte : 1 rode).
• 
  Bij intermediaire vererving van de kleur bij bloemen (bv. Mirabilis jalapa) geldt eveneens de uniformiteitswet in F1: uniform roze bloemen. In F2 is er opsplitsing in 1 rode, 2 roze en 1 witte bloem.
• 
  Dit schema illustreert de onafhankelijkheidswet. In F1 zijn alle katten uniform bruin met korte staart. In F2 keren de vaste getalsverhoudingen voor de aparte kenmerken terug. 12 bruin t.o. 4 wit en 12 korte staart t.o. 4 lange staart (12:4 = 3:1)

mensaap

Mensapen of Hominoidea zijn in sommige taxonomische indelingen een superfamilie binnen de primaten. Deze superfamilie omvat de gibbons en de mensachtigen, waaronder de mens. Zie Wikipedia

meristeem

Meristeem is delingsweefsel bestaande uit stamcellen, waarmee planten kunnen aangroeien. In de plantenwereld bevinden de primaire meristeemcellen zich aan de groeitoppen van stengel en wortel. Zij zorgen voor de groei van de plant, meer bepaald van de stengels, bladeren wortels. De secundaire meristeemcellen bij planten bevinden zich in de cambiumlaag, en dit zowel bij kruidachtige als bij houtachtige planten.

mesoderm

Mesoderm is het middelste kiemblad van een embryo. Zie Wikipedia

messenger-RNA

zie mRNA

metaboliet

Zie Wikipedia

metabolisme

Zie Wikipedia

metafase

Tijdens de metafase zijn de duidelijk zichtbare chromosomen, die nu met hun centromeer aan de spoeldraden gehecht zijn, op het evenaarsvlak gerangschikt. (Met het evenaarsvlak bedoelen we het vlak, midden tussen de twee polen; het vlak ook waarlangs later de insnoering van het cytoplasma, de cytokinese, zal plaats vinden.)

• Bij de metafase van de mitose liggen de chromosomen allemaal naast elkaar in het evenaarsvlak.
• Bij metafase I van de meiose zitten de homologe chromosomen als het ware gespiegeld tegen over elkaar op het evenaarsvlak.
• Bij metafase II van de meiose liggen de chromosomen met hun centromeer allemaal in het evenaarsvlak.

Afbeeldingen

• 
  metafase (mitose) uit Gray's anatomy
• 
  Situering van de metafase in de celcyclus
• 
  Metafase-schema (mitose)
• 
  Cel in metafase (mitose)
• 
  Cel in metafase (worteltopmeristeem van een ajuin)

metamorfose

Metamorfose van rups naar pop bij de Dagpauwoog

Gedaantewisseling bij dieren, vooral bij geleedpotigen en amfibieën. De overgang van rups naar pop en het ontpoppen tot vlinder zijn voorbeelden van metamorfose.

Multimedia

• Metamorfose bij een libelle Libellula depressa
• Metamorfose van rups naar pop bij de monarchvlinder Danaus plexippus
• Metamorfose van pop naar vlinder bij de monarchvlinder Danaus plexippus
• Metamorfose van kikkervis naar kikker

microklimaat

Door omstandigheden kan een kleine plaats andere klimaatskenmerken hebben dan je normaal daar zou verwachten. Zo capteren zuidgerichte hellingen meer zon dan de omgeving. Het microklimaat op deze hellingen laat bijvoorbeeld wijnbouw toe in streken waar er normaal te weinig zon is om een goede wijn te krijgen. Microtubuli (enkelvoud -tubulus) zijn buisvormige eiwitstructuren die in alle eukaryote cellen gevonden worden. Zie Wikipedia

microscopisch

Objecten zijn microscopisch, indien ze niet met het blote oog kunnen waargenomen worden. Daarom kunnen microscopische objecten alleen bestudeerd worden met hulpmiddelen zoals loupes, licht- en elektronenmicroscopen

microvillus

Microvilli (enkelvoud: Microvillus, lat: villus "borstelig haar (van dieren), wol") zijn microscopische uitstulpingen van het celmembraan die het oppervlak van cellen drastisch vergroten. Zie Wikipedia

mimicry

of mimicrie

Bij mimicry lijkt een dier of plant op een ander dier of plant, veel meer dan door toeval, levenswijze en gezamenlijke afstamming verwacht mocht worden. Een van beide soorten bootst de andere soort na. De niet-giftige melkslang haalt voordeel uit haar verwarrende gelijkenis of mimicry met de dodelijk giftige koraalslang.
Zie Wikipedia

• 
  De dodelijk giftige koraalslang
• 
  De niet-giftige melkslang

mitochondrie

of mitochondrion of mitochondrium Een mitochondrie, (meervoud mitochondriën of mitochondria) is een staaf- of bolvormig celorganel, dat functioneert als energiecentrale van de cel.

Zie Wikipedia

mitose

of mitosis of gewone celdeling

Definitie

De mitose is het delingsproces waarbij een cel zich splitst in twee dochtercellen. Daarbij bevat de kern van elk van die nieuwe cellen hetzelfde aantal chromosomen als de oorspronkelijke cel. Zowel de moedercel als de dochtercellen zijn dus diploïd (2n). Met andere woorden, beide dochtercellen beschikken over de volledige genetische informatie.

De mitose is een onderdeel van de celcyclus en wordt zelf opgedeeld in vier fasen: de profase, de metafase, de anafase en de telofase. (In meer recente biologieboeken zijn er vijf fasen: de prometafase wordt tussen profase en metafase in geplaatst).

Multimedia

• Animatie van ntr SchoolTV
• Animatie van Bioplek
• Animatie van Biodesk
• Animatie van John Kyrk
• Creatief met parelsnoeren
• Vergelijking mitose-meiose (How Cells Divide) van NOVA online

Ander lesmateriaal

• Zelftestje van biologiepagina
  
• Zelftest van Biodoen over meiose en mitose

Afbeeldingen

• 
  Schema van de opeenvolgende fases tijdens de mitose.
• 
  Een ander mitose-schema (Eng.)
• 
  Vergelijking mitose-meiose (Eng.)
• 
  Mitosis-plaat uit Gray's anatomy
• 
  Illustratie over de Mitosefiguren uit Zellsubstanz, Kern und Zelltheilung (1882) van Walther Flemming.

modificatie

Het ontstaan van verschillen in het fenotype door invloeden van de omgeving bij individuen die genetisch gelijk zijn (of hetzelfde genotype hebben) noemt men modificatie. Modificaties worden veroorzaakt door het milieu en zijn niet erfelijk, dit in tegenstelling tot de erfelijke veranderingen die mutaties genoemd worden.

Voor genetische modificatie zie genetische technologie

moedercel

De diploïde cel die door mitose twee nieuwe cellen vormt wordt moedercel genoemd. Bij de meiose worden de 4 haploïde gameten ook gevormd uit één diploïde moedercel.

monocotyl

Synoniem voor eenzaadlobbige

monohybride kruising

Kruising van twee individuen die in slechts één enkel erfelijk kenmerk van elkaar verschillen.

monosacharide

Monosachariden zijn de eenvoudigste koolhydraten, sachariden of suikers. Monosachariden met 3 koolstofatomen heten triosen, die met 4, 5 en 6 resp. tetrosen, pentosen en hexosen. De meest bekende monosacharide is glucose.

mRNA

Zie Wikipedia

multiple allelen

Indien er van een gen of erfelijk kenmerk meer dan twee varianten of allelen voorkomen, dan spreekt men van multiple allelen. Zo wordt de bloedgroep bij de mens bepaald door multiple allelen. Voor dit kenmerk zijn er nl. 3 allelen: A, B en O.

mutageen

Oorzaak van mutaties in het DNA. Sommige chemische stoffen en ioniserende straling kunnen de samenstelling van het DNA veranderen en zijn dus mutageen.

mutant

Individu dat het resultaat is van een mutatie. Het bezit van een gemuteerd gen blijkt uit het fenotype van dit individu.
Zo is een albino merel een mutant: het gen dat codeert voor de aanmaak van de kleurstof melanine is door mutatie gewijzigd, zodat het enzym dat instaat voor de productie van melanine niet meer werkt.

mutatie

Verandering in het erfelijk materiaal (DNA). Wanneer een mutatie optreedt in een gameet kan er een nieuwe erfelijke eigenschap ontstaan. Zie Wikipedia

mutualisme

Type van symbiose waarbij de individuen van beide soorten voordeel hebben.

mycelium

Mycelium van de oesterzwam

De zwamvlok of mycelium is het netwerk van alle draden van een schimmel. Deze schimmeldraden zelf worden ook wel hyfen genoemd. Zie Wikipedia

myoglobine

Myoglobine is het zuurstofbindende eiwit dat in grote hoeveelheden voorkomt in de spieren. Zie Wikipedia