Latijn/Les 13

Het participium, het participium praesens actief; het participium perfectum passief; het participium futurum actief; de infinitivus futurum actief

Voorbeelden

1.	Nihil dicens domum adiit.	Niets zeggend ging hij naar huis.
2.	Vulnerati curati sunt.	De gewonden zijn verzorgd.
3.	Victi in triumpho ducti sunt.	De overwonnenen zijn in een triomftocht geleid.
4.	Pugnantem vires deficiunt.	De krachten schieten de strijder tekort.
5.	Volentibus nihil arduum est.	Voor degenen die willen is niets te moeilijk.
6.	Canes latrantes non mordent.	Blaffende honden bijten niet.
7	Cornelia ad festa ventura est.	Cornelia zal naar het feest komen.
8.	Filius a patre vocatus domi venibat.	Nadat de zoon door zijn vader geroepen was, kwam hij thuis.
9.	Iste miles bibetus caput ligneum nunc habet.	Die soldaat, die gedronken heeft, heeft nu een kater.
10.	Bellum futurum est.	De oorlog staat voor de deur.

Het participium

Het participium is een vorm van het werkwoord, die we in het Nederlands kennen als het deelwoord. Net zoals we in het Nederlands meerdere deelwoorden kennen, zijn er in het Latijn ook meerdere soorten van participia. De drie soorten van participia zijn: participium praesens actief, participium perfectum passief, en het participium futurum actief.

Het participium is wat we noemen een predicatieve bepaling, of een bepaling van gesteldheid. Het kan echter ook anders worden vertaald , dan alleen predicatief.

Het participium praesens actief

Het participium praesens actief, kortweg het ppa, is wat we in het Nederlands het tegenwoordig deelwoord noemen. Het kan op drie manieren gebruikt worden: bijvoeglijk, predicatief, en zelfstandig.

Verbuiging

Hier is het werkwoord vocare gebruikt, roepen.

	masc./fem.		neut.
	sing.	plur.	sing.	plur.
nom. gen. dat. acc. abl.	vocans vocantis vocanti vocantem vocante	vocantes vocantium vocantibus vocantes vocantibus	vocans vocantis vocanti vocans vocante	vocantia vocantium vocantibus vocantia vocantibus

Zoals je kunt zien, is de stam van het werkwoord gelijk, met daarachter ns of nt, en verder de uitgangen van de consonant-declinatie, zie ook les 4.

Mogelijkheden van vertaling

Er zijn drie mogelijkheden van vertaling: bijvoeglijk, predicatief, of zelfstandig. Verder kan het nog als een voltooid deelwoord worden vertaald.

Voorbeeld 1. Militibus murum custodientibus dormire non licet

Als je het als een tegenwoordig deelwoord vertaald, krijg je:

Vertaling 1. De muur bewakende soldaten mogen niet slapen.

Hier zie je dat het wordt vertaald met de Nederlandse vorm bewakende, het tegenwoordig deelwoord van bewaken.

Bijvoeglijk

Als je het ppa bijvoeglijk vertaalt, vertaal je het als een bijzin.

Voorbeeld 1. Militibus murum custodientibus dormire non licet

Vertaling 2. De soldaten die de muur bewaken mogen niet slapen.

Custodientibus is het participium, die hier bijvoeglijk wordt vertaald en dus als: die.....bewaken.

Predicatief

Bij een predicatieve vertaling van een participium gebruik je een voegwoord, het meest gebruikte is: terwijl.

Voorbeeld 1. Militibus murum custodientibus dormire non licet

Vertaling 3. Terwijl de soldaten de muur bewaken, mogen ze niet slapen.

Zelfstandig

Als het participium zelfstandig is, staat het los van een ander woord, en vertaal je het als een zelfstandig naamwoord.

Voorbeeld 2. Custodientibus dormire non licet.

Vertaling. De bewakers (Letterlijk: bewakenden) mogen niet slapen.

Het participium perfectum passief

Het participium perfectum passief, kortweg het PPP, is in het Nederlands het voltooid deelwoord. Het PPP kan, net als het APPr, op drie manieren vertaald worden: bijvoeglijk, predicatief, en zelfstandig.

Verbuiging

Bij het PPP is het gewoon de stam van het werkwoord, plus een t, en daarna gewoon de uitgangen van bonus. Hier staan ze nog even op een rijtje:

	masc.		fem.		neut.
	sing.	plur.	sing.	plur.	sing.	plur.
nom. gen. dat. acc. abl.	vocatus vocati vocato vocatum vocato	vocati vocatorum vocatis vocatos vocatis	vocata vocatae vocatae vocatam vocata	vocatae vocatarum vocatis vocatas vocatis	vocatum vocati vocato vocatum vocato	vocata vocatorum vocatis vocata vocatis

Mogelijkheden van vertaling

Net zoals het APPr, kun je het PPP op drie manieren vertalen: bijvoeglijk, predicatief, of zelfstandig.

Bijvoeglijk

Als je het PPP bijvoeglijk vertaalt, vertaal je het als een bijzin met het woord die. Echter, anders dan in het APPr, is het onderwerp van de hoofdzin het lijdend voorwerp in de bijzin.

Voorbeeld 3. Pater filium vocans circumspicit

Vertaling 1. De vader, die zijn zoon roept (Letterlijk: roepende), kijkt rond.

Voorbeeld 4. Filius a patre vocatus domi venit

Vertaling 1. De zoon, die door zijn vader geroepen is (Letterlijk: geroepen zijnde), komt thuis.

In voorbeeld 3 is het onderwerp van de hoofdzin ook het onderwerp van de bijzin. De vader....die. In voorbeeld 4 echter is het onderwerp van de hoofdzin, de zoon, het lijdend voorwerp van de bijzin. Immers, het onderwerp van de bijzin, is de vader.

Predicatief

Als je het PPP predicatief vertaalt, gebruik je weer een voegwoord, maar bij PPP meestal nadat.

Voorbeeld 4. Filius a patre vocatus domi venit

Vertaling 2. De zoon komt, nadat hij door zijn vader geroepen is, thuis

Zelfstandig

Het PPP kan ook zelfstandig worden vertaald, maar dan in slechts enkele gevallen:

Voorbeeld 5. Necati sunt incensi

Vertaling 1. De doden (Letterlijk: de gedoden) zijn verbrand.

Gelijktijdigheid en voortijdigheid

Een belangrijk verschil tussen het APPr en het PPP is de tijd.

Het APPr is gelijktijdig:

Voorbeeld 3. Pater filium vocans circumspicit

Vertaling 2. De vader kijkt, terwijl hij zijn zoon roept, rond

Het kijken en het roepen doet de vader tegelijkertijd

Het PPP is voortijdig:

Voorbeeld 4. Filius a patre vocatus domi venit

Vertaling 2. De zoon komt, nadat hij door zijn vader geroepen is, thuis

Eerst roept de vader, en dan komt de zoon thuis.

Onregelmatige vormen

Het regelmatige PPP vorm je door de stam van het werkwoord te nemen plus tus. Er zijn echter ook vele onregelmatige vormen.

Werkwoord	Stam	ppp
relinquere monere mittere	relinqu mone mitt	relictus monitus missus

Het participium futurum actief

De derde vorm van het participium is het participium futurum actief.

Verbuiging

Het part. fut. act. wordt gevormd door de stam van het werkwoord te nemen, en daarachter te zetten turus. Verder wordt het net zoals het ppp verbogen zoals bonus.

Werkwoord	Part. fut. act.
vocare audire ducere	vocaturus auditurus ducturus

Vertaling

Voorbeeld 6. Litteras scripturus domi venio.

Vertaling. Ik kom thuis om een brief te schrijven.

De letterlijke vertaling van het participium futurum actief, zullende schrijven, is geen gangbaar Nederlands. Meestal geeft het part. fut. act. een doel aan.

Voorbeeld 7. Hostes pugnaturi sunt.

Vertaling. De vijanden zijn van plan om te strijden.

het part. fut. act. verbonden met een vorm van esse kan uitdrukken dat iets gaat gebeuren.

Infinitivus futurum actief

Dit is simpelweg de infinitivus van het futurum. Hij wordt gevormd met het part. fut. act. plus esse.

Bijvoorbeeld: vocare - vocaturus - vocaturus esse

Onregelmatige werkwoorden

Hier is nog een schema met de participia van de onregelmatige werkwoorden

werkwoord	ppa	ppp	part. fut. act.	inf. fut. act.
esse ire velle ferre	- iens, euntes volens, entes ferens, entes	- itum voletus latus	futurus iturus voleturus laturus	futurus esse iturus esse voleturus esse laturus esse

Opmerkingen

- Het ppp kan onpersoonlijk worden gebruikt, bijvoorbeeld auditum est: er is gehoord.

- Het ppp itum wordt , net als alle andere passieve vormen van ire, alleen onpersoonlijk gebruikt. Itum est: er is gegaan, men is gegaan.

Terminologie

Participium

Deelwoord.

Participium praesens actief

Tegenwoordig deelwoord.

Participium perfectum passief

Voltooid deelwoord.

Participium futurum actief

Toekomend deelwoord.

Infinitivus futurum actief

Infinitivus van de toekomende tijd.

Woordenlijst

a(b)	van(af), door
bibere, bibi, bibitus (C)	drinken
canis, is (m)	hond
caput ligneum, -itis (n)	kater (als gevolg van dronken zijn)
curare, curavi, curatus (A)	verzorgen
deficere, defici, defictus (G)	tekort schieten
dux, ducis (m)	leider
educere, eduxi, eductus (C)	wegvoeren, wegleiden (samenstelling: e-ducere, ex-ducere)
ex (m)	uit
exercitus, us (m)	leger
hodie	vandaag
latrare, latravi, latratus (A)	blaffen
miles, -itis (m)	soldaat
mordere, mordui, mordetus (E)	bijten
oppidum, i (n)	(vesting)stad(je)
periculum, o (n)	gevaar
pugnare, pugnavi, pugnatus (A)	strijden
servare, servavi, servatus (A)	redden
vocare, vocavi, vocatus (A)	roepen
vulnerare, vulneravi, vulneratus (A)	verwonden

Oefeningen

• Vertaal de volgende zinnen.

1. Canis militem mordetus latrabat.
2. A duce exercitus ex oppido eductus sunt.
3. Mater hodie e magno periculo servata est