Nederlands/Spelling/Trema

Het trema of deelteken is een spellingsteken dat bestaat uit twee puntjes die boven een klinkerteken worden gezet. Het trema geeft aan dat de ermee gemarkeerde klinker het begin is van een nieuwe lettergreep en dus niet moet worden gelezen als zou hij samen met de er aan voorafgaande letter(s) een klank weergeven, zoals in knieën.

Voor het gebruik van het trema bestaan een aantal regels.

1. Het trema wordt gebruikt in een niet-samengesteld woord(deel) om te voorkomen dat twee opeenvolgende klinkerletters als één klank gelezen worden. Het gaat hier om de volgende veertien lettercombinaties: aa, ae, ai, au, ee, ei, eu, ie, oe, oi, oo, ou, ui en uu. Voorbeelden: tetraëder, naïviteit, reële, geïnd, reünie, conciërge, koloniën, poëzie, egoïsme, coördinatie, ruïne, vacuüm, Israël. Deze regel is niet van toepassing op de Latijnse en Franse uitgangen -ei, -eus, -eum en -ien: baccalaurei, baccalaureus, petroleum, opticien. De regel geldt anderzijds weer wel voor Bijbelse namen op -eus: Mattheüs.
2. Bij meer dan twee klinkerletters wordt geen trema gezet direct na de i. Bovendien kan alleen de e of de i een trema krijgen:
   • artificieel, aaien, begroeiing, ooievaar, truien;
   • bantoeïstiek, bedoeïen, geëerd, geëuropeaniseerd,knieën, moeë, mozaïek, weeïg, geuit, geautomatiseerd.

Bij woordafbreking vervalt het trema: co-ordinatie, ge-eerd.

De regels voor het trema gelden niet voor afleidingen op -achtig. Deze krijgen een koppelteken indien twee opeenvolgende klinkerletters als één klank gelezen kunnen worden: zebra-achtig, detectiveachtig.

Het trema wordt niet gebruikt tussen delen van samenstellingen. Het is dus niet naäpen maar na-apen, niet toeëigenen maar toe-eigenen, niet zeeëgel maar zee-egel. Een uitzondering vormen de samengestelde telwoorden; deze krijgen wel een trema, zoals in drieëndertig.

Soms is het moeilijk uit te maken of een woord een samenstelling dan wel een afleiding is. Dit geldt in het bijzonder wanneer het eerste deel bio-, macro-, micro-, mini-, multi- of neo-. Woorden als bio-industrie, macro-economie, micro-organisme, mini-emmer, multi-etnisch en neo-expressionisme krijgen geen trema, maar een streepje.

Umlaut

Het trema ziet er precies zo uit als de umlaut, maar verschilt hiervan omdat het trema niet aangeeft dat de gemarkeerde letter een andere klankwaarde krijgt dan een letter zonder trema.

Bronnen